ایسلامدان اؤنجه، توركلرده قادینین یئری
ان اسکی تورک اینانجینا گؤره، ” خان ایله خاتون “ گؤی ایله یئرین اوؤلادلاریدیر. قادین بورادا یئدینجی قات گؤیده دیر. قادینا، بئله سینه بیر قوتساللیق وئرن تؤره ده قادینین دؤیولمه سی نین، خور گؤرولمه سی نین ایمکانی یوخدور. ذاتن تورک کولتورونده و دستانلاریندا بئله بیر دوروم گؤزه چارپماماقدادیر. تورک دستانلاریندا قادین كیشی نین داییمن یانیندادیر. اونلارین گوج و ایلهام قایناغیدیر.
دده قورقوت حیکایه لریندن اولان ” دلی دومرول ” دا، دومرول جانی نین یئرینه جان آختار چاباسینا گیرینجه بونو قادینیندان بولموش، قادین اونا هیچ چکینمه دن جانینی وئرجگینی سؤیله میشدیر. یئنه تورک کولتورونده دستان قهرامانلاری یاخشی آتا مینن، یاخشی قیلیج ایشله دن، یاخشی ساواشان قادینلارلا ائولنمک ایسته مکده دیر. نئجه كی، دده قورقوتداکی بامسی بئیرک حیکایه سینده یئر آلان ” بانو چیچک “ بونون ان گوزل میثالیدیر.
قیرقیزلارین ماناس دستانیندا قادین، ائوین ناموسونون قوروجوسودور. قازاقلاردا قادینا وئریلن دگر بو آتاسؤزویله نه گوزل آنلادیلمیشدیر: ” بیرینجی زنگینلیک ساغلیق، ایکینجی زنگینلیک ایسه قادیندیر. “
توم تورک دستانلاریندا سارسیلماز بیر سایقی، سئوگی و صداقت واردیر. گردگه گیردیگی گون موراد آلیب وئرمه دن یالنیز قالان قادین اری اؤلونجه یه قدر اونو گؤزله یه جگینه و اوزرینه بیر ائرکک میلچك بئله فوندورمایاجاغینا آند ایچردی. قادینلارین ساواشدا دوشمانین الینه گئچمه سی بؤیوك بیر ذیللت ساییلیردی. اوغوز قاغان دستانیندا عیرضا تجاووز ائدنلرین اؤلدورولدویو ویا گؤزلرینه میل چکیلدیگی ایفاده ائدیلمکده دیر.
ایرانلی بیر تاریخچی اولان گردیزی ده ” معلومدور کی تورک قادینلاری چوخ عیفتلیدیرلر. “ دئیرکن تورک قادینی نین اخلاقی تمیزلیگینی اؤیمکده دیر. بو اؤیگو بوشونا دئییلدیر. نئجه كی قادین آدلاری آراسیندا تمیز، فضیلتلی معناسینا گلن ” هون، سابیر، آریق، آریک، اویقور سیلینک، قازان سیلو “ كیمی آدلارین بولونماسی سبب سیز دئییلدیر. عینی شکیلده ابن بطوطه شهنامه سینده قیریمداکی خاطیره لرینی آنلاتیرکن سؤیله مكده دیر. ” بورادا غریبه بیر حالا شاهید اولدوم کی او دا تورکلرین قادینلارینا گؤستردیگی حؤرمت دی. بورادا قادینلارین قییمتی و درجه سی كیشیلریندن داها اوستوندور. “
ایسلامییت اؤنجه سی تورک توپلوملاریندا قادینسیز بیر ایش گؤرولمزدی. قادین كیشی نین تاماملاییجیسی ایدی. او سورکلی كیشی نین یانیندا ایدی. خاقانین بویروقلاری یالنیز ” خاقان بویور کی “ ایفاده سییله باشلامیشسا گئچرلی قبول ائدیلمزدی. یابانجی دوؤلتلرین ائلچیلری نین قبولوندا خاتون دا خاقانلا برابر اولوردو. تؤرن و شؤلنلرده قادین، خاقانین سولوندا اوتورور سیاسی و ایداری قونوملارداکی گؤروشلرینی بیان ائدردی. مثلا بؤیوك هون ایمپاراتورلوغو آدینا چین ایله ایلک باریش آندلاشماسینی مته خانین خاتونو ایمضالامیشدیر.
ابوالغازی باهادیر خان، شجره-ای تراکیمده، اوغوز ائلینده، یئددی قیزین اوزون ایللر بگلیک یاپدیغینی آنلاتماقدا و بو قیزلارین آدلارینی بئله سیرالاماقدادیر: ” بویو اوزون بورلا، بارچین، سالور، شاباتی خاتون، کونین کؤرکلی(Künin Körkli)، کرچه بولادی(Kerçe Buladı)، قوغاتلی خانیم(Kuğatlı Hanım). “
تورک قادینی، دیگر توپلوملاردا اولدوغو كیمی باسقی آلتیندا توتولمور، آشاغیلانمیردی. قادینین اوجا لیغی آلتای داغلاری نین ان یوکسک تپه سینه ” قادین باشی “ آدی وئریله رک، سانکی چاغلار سونراسینا بیر مئساژ كیمیدیر.
ایسلام اؤنجه سی تورک توپلولوقلاریندا قادینا بئله بیر باخیش آچیسی وار ایکن، تورک توپلومو دیشیندا قالان میللتلرده قادینین دورومو آجیناجاق بیر حالدا دیر.
جاهیلییت دؤورو عربلرینده، قادینین اری یانینداکی دگری، آلینیب ساتیلان بیر مالدان فرقسیزدیر. عرب كیشیسی عادت زامانیندا قادینلا بیر آرادا اوتورماز، اونونلا یئییب ایچمزدی. عینی دؤنمده یئنه بورادا قادینین میراث حاققی یوخویدو . اویسا، تورک قادینی میراث حاققینا صاحیب دیر. مثلن؛ یاکوتلاردا قادینین اؤزونه عایید مولکو موجود دور. بونا ” آند “ ویا ” نَمَسه “ آدی وئریلیر. قادینین بونو ایسته دیگی كیمی ایشلتمه حاققی واردیر. اؤلن بیر كیشی نین آروادی وار ایسه؛ بونون میراثدان ایکی حالی اولور.
1. ارین اوغلو ویا قیزی، اوغلونون اوغلو ویا قیزی ایله بیرگه اولورسا سکیزده بیر
2. بونلاردان هیچ بیری قادینین یانیندا دئییلسه دؤردده بیر میراث آلیردی.
عینی دؤنملرده قادینلارین دیگر توپلوملارداکی دورومونو اینجله مه یه دوام ائدك. اینگیلترده اون بیرینجی عصره قدر كیشیلر آرواردلارینی ساتابیلیردیلر. خیریستییانلار ایسه؛ قادینا شئطان گؤزویله باخمیشدیلار. یئنه اینگیلترده قادین ” موردار “ بیر وارلیق ساییلدیغی اوچون اینجیله ال وورانمازدی . قادینلار اینجیلی اوخوما حاققینا هانری دوؤرونده (1509-1547) صاحیب اولموشدولار.
اینگیلیز پیسکوپو دوور-ون 1888 ایلینده وئستمینستر(Westminster) کیلیسا سینده وعظ ائدركن سؤیله دیکلری توكلری اورپردیر..
” بوندان یوز سنه اؤنجه سینه قدر قادین كیشی نین سوفراسینا اوتورما حاققینا صاحیب اولمادیغی كیمی سورولمادان سؤزه باشلاماسی دا جایز دئییلدی. اری باشی نین اوجونا قوجامان بیر سوپا آساردی و آروادی نه زامان امرینی توتمازسا اونو قوللانیردی. قادینین سؤزو قیزلارینا گئچمزدی. ارکک اوشاقلار ایسه؛ آنالارینا ائو ایچینده بیر خیدمت چی قادیندان آرتیق پایا وئرمزدیلر. “
چینده ایسه، بوشانما حاققی ساده جه كیشییه مخصوص ایدی. قادینین بئله بیر حاققی یوخویدو. اویسا تورک قادینی توم بو حاققلار صاحیب ایدی . ” كیشی آروادینی ، قادیندا ارینی بوشایابیلیردی. كیشی آروادی نین گتیردیگی جئهیزی نین عوضینی وئریرکن، قادین پول وئرمک ویا مئهریندن وازگئچمک صورتییله اریندن بوشانابیلیردی. “
بودیزمین قوروجوسو بودا ایسه؛ ایلک باشلاردا قادینلاری دینینه قبول ائتمه میشدیر. اسکی تورک قادینی، روما قادینیندان دا چوخ حاققلارا صاحب ایدی . روما حقوقوندا قادین،اؤز مالینا حؤكم ائده بیلمزدی ، وصییت ائده بیلمزدی . روما حقوقو قادینی یئتكین قبول ائتمیردی. اونو نوقصان آغیللی ساییردی. رومالی قادین ژوستینین(Jüstinyen) دوؤرونه قدر تام بیر اسیر حیاتی یاشامیشدیر. رومادا دول قادینین ائولنمه سی سوچ ساییلیردی. یئنه چینده یئنی دوغان اوشاق، ارککسه باهالی قوماشلارا، قیز ایسه بئز پارچالارینا ساریلیردی. ایراندا اؤزلرینه ائش اولان قیزلار گوناهکار ساییلمیشدیلار. ایراندا قانلاری پوزماماق اوچون یاخین اقربالارلا ائولیلیک اویغون گؤرولموشدو. بو سببدن آنالاری و باجیلاری ایله ائولننلر اورتایا چیخمیشدیر. عینی شکیلده جاهیلییت عربلری نین قیز اوشاقلارینی دیری دیری گؤممه لری آجی بیر گئرچکدیر. قیز اوشاغینا صاحیب اولماق شرفسیزلیک ساییلمیشدیر.
ایشده بو دؤنملرده، تورک قیزلاری و قادینلاری، توپلومون شرفلی بیر فردی اولاراق اعتیبار گؤرموشدولر . تورک قادینی نین بئله ائحتیشام ایچینده و سایقی گؤره رک یاشاماسی تورک کاراکتر و کولتورونون یوکسک دگرینی ایفاده ائدر .
