یازیلاریمیزی بیرلشدیرك
پروفسور نطقی بیرینجی دفعه اولاراق مصوّتلری گؤسترمگه عرب الفباسینا بیر علامتلر آرتیردی و بو علامتلر سرعت ایله اؤزونه یئر آچدی و یازیچیلاریمیز و شاعرلریمیز طرفیندن قارشیلاندی و مختلف نشریه لر اونلاری ایشلتدیلر و دئیه بیلریك بوگون بو علامتلر رسمیته دوشوبلر و اونلارین اوستونده بحث آپارماق گرك دگیل.
آنجاق بیر پارا آیری نقصانلار گؤزه دگیر و مختلف نشریهلریمیزین آراسیندا گوبود فرقلر گؤرسنیر، بونونلا دا من بو مقالهده چوخ قیسا اولاراق بیر نئچه مورده اشاره ائدرك اؤز اؤنورلریمی ده تقدیم ائدهجگم.
مقدمهده اشاره ائتدیگیم كیمی عرب الفباسینین اوستونلوكلریندن بیری اونون قیسا یازیلماسیدیر آنجاق گاهدان بیر پارا یازیچیلاریمیز اؤز كلمهلرین یئرسیز اولاراق اوزادیرلار مثال ایچون (kəpənək) سؤزونده (كپنك) یازماغیمیز كفایت ائدر چونكی بو كلمهیه باخان اونو باشقا بیر شئی اوخومایاجاقدیر ایندی اونو گتیریب (كهپهنهك) یازماغیمیز هئچ ده گرك دگیل یاخود (gedənmərəm)یازاندا اونو (گئدهنمهرهم) یازماق لازم دگیل و (گئدنمرم) یئتر و بو كیمی مثاللار...
مصوّتلری خصوصیله (Ə) مصوّتین گؤسترمگه یازدیغیمیز (ه - ـه) حرفلرین آنجاق گرك اولان یئرلرده یازمالیییق و هر یئرده (ه) سسی اولاندا اونو یازماغیمیز گاهدان كلمهنی ده قیلیقدان چیخاردیر و اونو یئرسیز اوزادیر مثال ایچون (gözəl) كلمهسینده اونو (گؤزل) یازماق یئتر چونكی بو كلمه باشقا تلفّظ ایله اوخونا بیلمز، آنجاق (gözələ) یازاندا (ز) دن سونرا (-ه) یازیلماسا (gözlə) ده اوخوناجاقدیر و مثال ایچون (gözələ dedim) (gözlə dedim) اولاجاقدیر.
چاغداش دیلیمیزده بیر پارا دگیشیلمهلر اولوبدور مثال ایچون اسگی دیلیمیزده اولان بیر پارا (گ) حرفلری چاغداش دیلیمیزده ی (y) حرفینه چئوریلیبلر و تلفّظ اولورلار. توركیه الفباسیندا بونلاری گؤسترمگه (گ) یازیلیر آنجاق اوستونده ده بیر علامت (ğ) قویولور و دئمك بو حرف یازیلاندا (گ) اوخویاندا (ی) اولور بیزیم الفبامیزدا بونو گؤسترمگه خاص بیر علامت یوخدور بورادا (ی) یازماق بیر پارا سهولره باعث اولا بیلر. بونونلا دا منیم اؤنوروم اونلارین (گ) یازیلماسیدیر.
مثال ایچون (دئییلدی) یازاندا بللی اولماییر كی بو (گفته شد) یا خود (نبود) معناسیندادیر. اسم مصدرلره (اك) آرتیریلاندا اونلارین سونلاریندا اولان (ك) حرفین اؤز یاخین حرفی اولان (گ) حرفینه چئویرمگیمیز داها یئرلیدیر و بیر پارا سهولرین ده قارشیسین آلاجاقدیر مثال ایچون (گلمهییم) یازاندا بللی اولماییر كی بو (آمدنم) یوخسا (نیایم) معناسیندادیر بونا گؤره ده بیرینجیسین (گلمگیم) ایكینجیسینایسه (گلمهییم) یازماغیمیز داها یئرلی اولار هابئلهدیر: (اورهگیم) و...
بیر باشقا اختلاف (dahI) سؤزونون یازیلماسیندادیر اونو بیر پارا یازیچیلاریمیز (داهی) و بیر پاراسی (داحی) یازیرلار. (ح) حرفی عربه مخصوص اولان بیر حرفدیر و بیز هئچ بیر تورك كلمهسین اونونلا یازمایاجاغیق آنجاق بو بیر مثالدا بو سؤزون اصلینه باخاركن اونون (دخی) اولدوغو اوزه چیخیر، بونا گؤره ده بو كلمهنی (داحی) یازماغیمیز داها یاخشی‌دیر بئلهلیكله اونون املاسی (داهی – dahi) كلمهسینین املاسی ایله فرقلنیر.
یوخاریدا اشاره اولدوغو كیمی الفبامیزدا بیر تعداد عربه مخصوص اولان حرفلر واردیر (ح - ط - ص - ض - ذ - ظ - و...) بیز بو حرفلری آنجاق دخیل كلمهلرده و عمومیتله عربدن گلمه سؤزلرده ایشلهدهجگیك و اصیل تورك كلمهلرینده بو حرفلرین یئری یوخدور و مثلاً (طرلان، اصلان، قاطر، حله) یازماغیمیز دوغرو اولمایاراق (ترلان، اسلان، قاتیر، هله) یازماغیمیز دوغرودور.
بو مقدمهایله دخیل كلمهلرین املاسینا داخل اولوروق، دخیل كلمهلر ایكی نوعدور. بیری فارسدان و عربدن گلمه سؤزلردیر، بیری ایسه لاتین و روس دیللریندن گلمه سؤزلر. فارس و عربدن گلن سؤزلرین عمومیتده املالاری قوْرونوب ساخلاناجاقدیر و بو اونا گؤرهدیر كی بیز فارس و عرب تحصیلی آلیریق و بئلهلیكله بیر كلمهیه بیر املا اؤیرهنیریك و اونو بیر فورمادا یازیریق بورادا دا آنجاق خاص بیر كلمهلرین املاسین دگیشه بیلریك و بونلار بیزی چاش-باش سالان بیر كلمهلردیر. مثلاً بیز (عالم) یازاندا اونو (aləm) و (alim) اوخویا بیلریك بونا گؤره ده (alim)ین املاسین آییرماق ایچون اونو (عالیم) یازماغیمیز ایرادسیزدیر. آنجاق (جاهل-لایق-سالم) و بو كیمی كلمهلرین املاسین دگیشمك یئرسیزدیر. (حرمت) سؤزو مختلف لهجهلرده (حؤرمت) و (حورمت) تلفّظ اولور. ائله محض بونا گؤره ده اونون تلفّظون گؤسترمك ایچون املاسین دگیشمك اولار آنجاق (صحبت) كیمی بیر كلمهنین بیر تلفّظو واردیر و اونون املاسین دگیشمك یئرسیز اولاراق كلمهنی اوزاتماقدان ساوای بیر حاصلی یوخدور. (Sehr) و (səhər) سؤزلرینین املاسین آییرماق ایچون اونلاری (سئحر) و (سحر) یازماق اولار آمّا (اینسان، ایمام، ایسلام) یازماق یئرسیزدیر بو آرادا بیر پارا لغتلر ده واردیر كی دخیل اولماقلارینا رغماً تمامیله دیلیمیزده اریییب بیزیمكیلشیبلر بیز بونلاری اؤز املامیز ایله یازا بیلریك (دونیا، قایدا، موغایات و بو كیمی سؤزلر). ایندی گلیریك لاتین و روسدان دیلیمیزه داخل اولان سؤزلره، بونلار دا ایكی چئشیتدیر: بیر پاراسی مستقیم حالدا همین دیللردن دیلیمیزه داخل اولوب، بیز بئله بیر كلمهلری اؤز املا قایدالاریمیز ایله یازمالیییق (كولتور، سیقنال، هیندوشقا و بو كیمی سؤزلر) لاتین و روس سؤزلرینین بیر تعدادی فارس دیلی واسطهسیایله دیلیمیزه گلیبلر. بیز بو سؤزلری فارس املاسیایله یازماغیمیز یئرلیدیر. (ایكی املادان اوزاقلاشماق علّتینه گؤره) بو كلمهلردن (گاز، كامپیوتر، دلار، تلفن، كد، تلفكس و...) سؤزلرین مثال وئرمك اولار.
بو آرادا بیر تعداد دا دیلیمیزدن فارس و عرب دیللرینه داخل اولان سؤزلر وار. بیز بونلاری اؤز املامیز ایله یازاجاغیق (اومود، آری، قاتار، اوتاق، ساوالان، آشیق و...) سؤزلری (امید، عاری، قطار، اطاق، سبلان، عاشیق) یئرینه.
یازیلاریمیزدا گؤرونن اصلی ایرادلاردان بیری ده كلمهنین یاپیشیق و آیری یازیلماقلاریندادیر (یازیلار – یازیلار) كلمهلرینه دقّت ائدیلسه بیرینجی املادا مصلحت آیری یازیلماسیدیر و (لار) اؤزونو بیر جمع علامتی كیمی بروزا وئریر (یازیلار=نوشتهها) ایكینجی املادا ایسه (لار) یاپیشیق یازیلیبدیر و بیز بو كلمهنی بیر نَفَسه اوخویورق و او بیر فعل كیمی نظره گلیر (یازیلار=نوشته میشود) هابئلهدیر (قازیلار و قازیلار) سؤزو. بونونلا دا جمع علامتی اولان (لار) لازم اولان یئرلرده آیری و باشقالارین یاپیشیق یازماغیمیز داها یئرلیدیر. و بو لازماولان یئر (لار) سؤزو یاپیشیق یازیلاندا فعل معناسی دا وئردیگی یئرلردیر.
بو ایكی جملهیه دقّت ائدهك:
1- ایندی كی سؤز بئله گلدی من سیزه اینانمیرام.
2- ایندیكی موقعیتدن نهایت فایدالانمالیییق.
مثاللاردا گؤروندوگو كیمی بیرینجی جملهده (ایندی) سؤزونو تلفّظ ائدركن (ن) حرفینین اوستونده فشار واردیر آنجاق ایكینجی جملهده (ایندیكی) بیر قئید كیمی ایشلنیبدیر و اوچ هجادان تشكیل تاپان بو كلمهنین هر اوچ هجاسی بیر شدتایله دئییلیر. نتیجهده همین فشاری گؤسترمك ایچون بیرینجی كلمهنی آیری یازماغیمیز مصلحتدیر. آشاغیداكی مثاللار، دئدیكلریمی آرتیق آچیقلاییر:
1- سنده وار منده وار جیراندا وار مارالدا یوخ.
2- سن ده بیلدین، من ده بیلدیم، جیران دا بیلدی مارال بیلمهدی.
گاهدان یاپیشیق و آیری املالار مختلف معنالار دا وئره بیلیرلر. مثال ایچون (آج ایدی) و (آجیدی) و (آجی ایدی) اوچ مختلف معنا وئریر. بیرینجیسی بیر شخصین آج اولدوغون، ایكینجیسی بیر شخصین آجیماغین و آجیقلی اولدوغون و اوچونجوسو بیر غذانین آجی اولماغین گؤستریر. هابئلهدیر (یوخ ایدی) و (یوخو ایدی) املالاری (نبود و نداشت) معنالاریندا.
سؤزلریمی نئچه كلمهده یئكونلاشدیریرام:
- آلیما سؤزلری عمومیتده اؤز املالاریایله یازیریق. آلینما كلمه لر آیری بیر تلفّظ داشیسالار املالارین دگیشه بیلریك و نهایت قیسا یازماغا دوشونهجگیك. واحد بیر املا ایكی معنا وئرسه اونو ایكی املا ایله یازماغیمیز مصلحتدیر و كلمهلرین اصلینه وفادار قالمالیییق. املالاریمیزی كلمهنین اصلی و كؤكو پوزولماماق و كلمهنین اصلی املادا گؤرونمك شرطیایله یازاجاغیق.
