آشیق حسین جاوانین حیاتی و ادبی ارثینه بیر باخیش
همان وورغونلوق تأثیری كؤلگه‌سینده او؛ 11 یاشینداایكن بیر مدت آشیق علعسگرین قارداشی اوغلوعاشیق موسی‌یا «1306 - 1313» نجی ایللرده‌شاگردلیك ائتمیشدیر.
آشیق حسین‌نین بیر صنعتكار كیمی ئیتیشمه سینده آشیق علعسگرین قارداشی محمدین، اوغلو نجف‌ین،اوغلو طالیب‌یندا بؤیوك رولو اولموشدور. سونرالاربیر اوستاد كیمی ایرانا قایتمیش و گؤركملی صنعتكاركیمی آذربایجانین خصوصی ایله تبریز، ارومیه، مرند،میانا، زنجان، اهر، كلیبر و تهراندا یاشایان‌آذربایجانلی‌لارین توی مجلیسلرینین بزه‌یی‌اولموشدور.
آشیق حسین اؤز ماحال‌لاریندا بیر گؤزه‌له‌ورولموش، اما عشقینده اودا اصلی - كرم، لیلی -مجنون، علعسگر - صحنه بانو كیمی مرادا چاتابیلمه‌میشدیر.
آشیق حسین جاوان 1319 نجی ایلده‌ن اساس‌اعتباری‌ایله یارادیجیلیغا باشلامیش ایلك شعرلرین«فرمان» سونرالار «جاوان» تخلصوایله یازمیشدیر.
آشیق حسین 1324 نجی ایلده دموكرات فرقه‌سی‌نین‌ایش اوسته گلن چاغلاری اونون فعال اشتراكچی وعضولرینده‌ن اولموش و اؤزكسگین شعرلر ایله طاغوت‌رژیمینین علیهینه اولموشدور:
شاه من اونوتمادیم سنده اونوتما
صابونلو كندیری دار آغاجینی
منده‌كی اونوتسام تاریخ اونوتماز
سینه‌سی داغلانان آنا - باجینی
آی ظالیم بو ظلمون او خیانتین
ارتیریب ائللرین سنه نفرین
قان ایچمك اولوبدور سنین عادتین
ائللر سیندیر اجاق كوك قیلینجینی.
«حسینم» دئیرم: اولاجاق اینان
حق سنی تورپاغا سالاجاق اینان
تاریخ اؤز الیله آلاجاق اینان
باشیوا قویدوقون ظولمو تاجینی
آشیغین شعرلری او زامانین «آذربایجان»، «قیزیل‌عسگر»، «وطن یولوندا»، «یئنی شرق» كیمی درگی و قزئت‌لرینده چاپ اولموشدور.
دموكرات فرقه‌سی پیشه‌وری باشچلیغی ایله ایش‌اوستونه گلنده‌ن سونرا، آشیق حسین ده فرقه‌طرفینده‌ن عاشیقلار بیرلیگینین رهبری اولور. اما بوباشچیلیق چوخ چكمه‌ده‌ن 1325 نجی ایلین 21 آذرینده‌شاه قوّه‌لرینین طرفینده داغیلیب، فرقه باشچیلاری‌هره‌سی بیر طرفه قاچیر، عاشیق دؤیوش چاغلاریدااوتومور. او «شمشك نفسلی سازایله نملی سنگرلرده‌فدائی‌لر قاریشیسیندا ایلهاملا اوخویوردو، او وطن‌نین‌آزادلیغی اوغروندا گئده‌ن دؤیوشده اتینین شیشه‌چكیله‌جه‌ینده‌ن ده قورخموردو.افسوس‌كی، كیملرینسه سویوق مناسیبتینی بونودا آشیق حسین جاوانا چوخ‌گؤردولر»(2) او فرقه داغیلاركن تبریزده باش ساخلایابیلمه دیگی اوچون كندلرینه گئدیر. سوراغیندا اولان دؤولت مأمورلاری عاشیغین تعقیبینده اولورلار.نهایت‌عاشیق گئجه‌نین بیر تكجه قیزی و حیات یولداشی‌ایله‌وعدالاشاراق قوزئی آذربایجانا گئدیر. ماراقلی دیركی،عاشیق اؤز قیزیندان آیریلاركن اونا بیر منظوم وصیت‌نامه كیمی قوشما قالیبیندا حصر ائدیر:
من گئدیره‌م سعادتین دالینجا
كؤریه قیزیم منده‌ن سونرا آغلاما
نفسیم گلینجه تایورولونجا
من چاتارام بیر دییارا آغلاما
باغری قاندی چوخ كؤرپه‌لر ایراندا
انسانلار چكیرلر نه‌لرایراندا
آناسیز اوشاقلار مه‌لر ایراندا
سن اومود وئر، باخ اونلارا، آغلاما
قاشین كولگه سالیب آخماسین یاشین
یئره تیكیلمه‌سین ویقارلی باشین
او مهربان آنا، باجی ـ قارداشین
چك پنهانه دیینن یارا آغلاما
اونوتما آرزینی - گله‌جه‌ینی
تازا حیات خوش گون گؤرجه‌ینی
ساچلارینی چین - چین هؤرجه‌ینی
سیقال‌لا تئللرین دارا آغلاما
اینسان بیر آغاجدیر كسرلر اونو
باش وئریب دیبینده‌ن تؤرویر اونو
ئیتیشیب دوشمنین عمرونون سونو
وور سالار «حسینه» یارا آغلاما
آشیق، استالین دؤورنده، بیر چوخ چتینلیك‌لر منت‌و دناز آلتیندا قالیر. مثال اولاراق «1326» نجی ایلین‌اوللرینده فلارموینیادا یقینجاق اولور. عاشیق حسین‌جاوان دا گئدیر. ییغینجاق قورتولاندان سونرا، میرجعفرباقر اوون گؤزو حسین جاوانا ساتاشیر او تانی ایله‌عاشیق اوز توتوب سوروشور «بیلیرسن - دئدی،تبریزده قالسایدین، سنه نئیلیه‌جك‌دیلر؟ عاشیق‌حسین جاوان بو جوابی معلوم اولان سوالی لاقیدسكوتدا قارشیلادی»(3) بو كیمی دونیازلاری تحمل‌ائدن عاشیق یازیب یاراتماقدان ال چكمیر. او 1327 -1326 نجی ایللر آراسیندا م.ماقومائیو آدینا آذربایجان‌دؤولت فیلار مونییاسیندا سولسیت وظیفه‌سینده‌ایشله‌میش و 1336 نجی ایلده‌ن آذربایجان یازیچیلارایتفاقی‌نین عضو اولموشدور.
آشیق حسین ایفاچی‌لیق و یارادیجیلیق‌قیمت‌لندیرمك اوچون 1337 نجی ایلده صحنه‌فعالیتین 25 ایلینی و 1346 نجی ایلده آنادان اولماسین50 و 1355 نجی ایلده ایسه 60 ایللینی طنعطنعه ایله‌قئید ائدیلمیشدیر. آشیق حسین جاوان آذربایجان‌عاشیقلارنین بیر، ایكی، اوچو و دؤردونجو قورلتاینین‌نماینده‌سی اولموشدور. 1338 نجی ایلده مسكوواداآذربایجان ادبیاتی و اینجه صنعتی اون گونلویونده‌اشتراك ائتمیش و شرف نشانیله تلطیف اولونموشدور.
آشیق 1329 نجی ایلده‌ن باشلییاراق، بیر - بیرنین‌آردینجا بیر نئچه كیتابی چاپ اولموشدور. 1329 دا«عاشیغین آرزولاری» یئنه همین ایلده «آزادلیق‌ماهنیلاری»، 1332 ده «شعرلر»، 1335 ده «صدفلی‌ساز»، 1338 ده «قوشمالار»، 1341 ده «شعر»، 1345 ده«دانیش تئللی سازیم»، 1358 ده «باهار كیمی» و باشقاچئشیدلی كیتابلارینی آد آپارماق اولار.
آشیق حسین جاوان ادبی فعالیتینده بیر نئچه داستان‌و سفرینده مؤللیفی اولموشدور.
«حسین جاوان سروناز»، «باكی قیزلاری»، «كلبه جرخاطیره‌لری»، «قاراداغ سفری»، «ستارخان داستانی»كیمی اثرلرده یاراتمیشدیر. عاشیغی سئویب ایستیه‌نلراولموشسادا، حسدینی چكنلر ده آز اولمامیشدیر.واختی‌ایله عاشیغی اینام وعقیده‌سی اوچون تنقیدائدیب «فیكیر دوشونجه‌سینی الده‌ن وئریب» دییه‌نلره‌جواب اولاراق یازیر:
سینیم جاوان، فیكیریم جمع، ازبریمدی بیر خدا
شاهلار شاهی وئریب درسیم یاتمیشدیم یوخودا
عزیز آیه بویوروبدور حاق قوراندا نون ندا
«جاوان حسین» حسین بیر آدی ایله تعریف سال یادا
یوز اون دؤردو حاق ایله بویوروب اوتوز جز قرانه باخ
آشیق حسین جاوان اهل بیت عاشیغی‌دیر. و انون‌شعرلری كمونیست حاكمیتی ایللرینده ایشیق اوزوگؤرمه‌سده سونرالار خالقین دیل ازبری اولموشدور.تبریز شهرینده آشیقلار قورولتاینین بیرنجی دؤرونده81 ینجی ایلین مهر و آبان آییندا بئش گونلوك‌یاریشمادا ایشتراك ائده‌ن عاشیقلارین واسطه‌سی‌ایله‌اوخونان «ابوالفضل (ع)» شعری دقته لایقدیر
... آتان علی وصی‌سییدی محمد پیغمبرین
عاشورا گونو شهید اولدو جوان علی‌اكبرین
«جاوان حسین» ئوكریدی هر واخت قانلی پیكرین
امام حسین قاباغیندا شهید اولان ابوالفضل(4)
آشیق حسین جاوان عؤمور بویو وطن حسرتیله ووطن‌داشلارایله گؤروش حسرتینده یاشامیش
ساریلیب بویونونا بیر كؤرپه سایاق
دویونجا حسنونه باخئیدیم تبریز.
سن اولایدین بیر داغ منده بیر بولاق
شیرهاشیر كؤكسونده‌ن آخئیدیم تبریز.
و یا
چیخیب ساوالانا یوردوما باخسام
تبریزین كؤكسونه اولدوزلار تاخسام
ظفر نغمه‌سینی زیلده‌ن اوخوسام
من «جاوان حسینم» ناكام اؤلمه‌ره‌م.
اما تأسف‌لر اولسون كی عاشیق اؤز آرزی‌سیناچاتمادان 1365 نجی ایلده گنجه شهرنین قاسم اسماعیل‌اوو رایونوندا ابدیلیك حیاتا گؤیوموشدور.
ایضاحلار – قایناقلار :
1- حؤرمتلی عالیم مهندیس علیرضاصرافی جنابلاری هانسی سنده استناد ائده‌رك 1294 ایلی عاشیغین آنادان اولما ایلی‌وئرمیشدیلر. هر حال‌دا، شاعیرلر مجلسی كیتابیندا، آنادیلی،شفاهی ادبیات - پاشا افندیف، ائل عاشیقلاری و ائل شاعیرلری‌كیتابیندا 1295 وئریلمیشدیر. وارلیق شماره 124
2- آغ لكه‌لر سیلینر - ص - 34 - 133
3- همان ص - 133
4- گول احمد رستمی ایفاسیندا 2/8/81 ائشیتدیگیم شعرنین‌بیر تیكه‌سی دیر
