آشیق‌ها نخستین رسانه‌های مردمی در تاریخ آذربایجان
گذری بر تاریخ و پیشینه موسیقی آشیقی در منطقه
این هنر اصیل و ریشه دار حاصل سال‌ها تلاش و کوشش هنرمندان گمنامی است که هر یک به نوبه خود سهمی در شکوفایی موسیقی آشیقی در منطقه دارند.
اسناد تاریخی گواهی می‌دهند که قطعه مجسمه‌هایی مربوط به دوران ایلامیان و سومریان کشف شده است که افرادی وسیله‌ای مانند ساز آشیق‌ها در دست دارند.
از دوران بعد اسلام نیز کتاب دده قورقود موجود است که کتابی بسیار ارزشمند در زمینه مطالعه در باره نقش و جایگاه آشیق در جامعه آن روز و به موازات آن در دوران قبل از اسلام محسوب می‌شود.
در این کتاب به دده قورقود جایگاهی بسیار مقدس داده شده و سخن وی در میان تمام ایل و مملکت و خاقان محترم شمرده شده است.
اولین آشیق تاریخ آذربایجان کیست؟
به گفته صفحات تاریخ اولین آشیق که نام و نشانی از وی باقی مانده است، آشیق قوربانی نام دارد وی در عصر شاه اسماعیل صفوی نوای آشیقی سر می‌داد.
اما در تاریخ ارومیه نیز نام آشیق حیدر به عنوان قدیمی‌ترین آشیق این شهر می‌درخشد، حیدر در دوره شاه عباس از نامیان حرفه آشیقی در ارومیه بوده است، آشیق بگمزقولو، اورمولو قاسم، دوللو مصطفی هم بعد از حیدر از بزرگان دنیای آشیقی آن دوران هستند.
اجرای موسیقی آشیقی از شور و هیجان تا اشک مخاطبان
آشیق‌ها به لحاظ نحوه اجرا، همواره به صورت ایستاده و با قامتی افراشته و ترجیحاً با لباس ویژه و رسمی به اجرای هنر می‌پردازند.
البته گاهی برای به هیجان آوردن شنوندگان و ناظرین، در حین ایفای برنامه از حرکاتی چون بالا و پایین بردن کاسه یا بازوی ساز یا قرار دادن ساز در پشت گردن یا کوبیدن پای بر زمین به خصوص به هنگام اجرای آهنگ‌های حماسی استفاده می‌کنند.
گاهی نیز روایات و داستان‌های جان سوز آشیق، قلب مخاطبان این رسانه تاثیرگذار را به درد می‌آورد و اشک را مهمان چشم‌های شنوندگان میکند.
آشیق، ساززن و ترانه‌سراست، او با ساز خود موجودیت می‌یابد، یک آشیق وقتی هنرمند کامل محسوب می‌شود که تبحر خاصی در نواختن تارهای ساز خود داشته باشد.
مشکلات آشیق‌ها ریشه بیگانگی با فرهنگ غنی موسیقی آشیقی
امروزه با گسترش جوامع شهری و به تبع آن افزایش مشکلات اقتصادی و اجتماعی، آشیق‌ها رفته رفته دچار مشکلات عدیده شده‌اند، مشکلات جامعه آشیقی را می‌توان در دو بعد معنوی و مادی بررسی کرد که در بعد معنوی فقدان حمایت مؤثر دولت و نهادهای ذی ربط فرهنگی و به ویژه رسانه جمعی از این هنر اصیل و کهن موسیقی آشیقی را به انزوا کشانده است.
به طوری که امروزه کودکان و نوجوانان این دیار به واسطه فقدان شناخت صحیح از این هنر ارزشی با موسیقی آشیقی بیگانه شده‌اند.
در زمینه مادی نیز نهادها و سازمان های مربوطه می‌توانند با ایجاد بسترهای مناسب زمینه را برای رفاه این قشر هنرمند که در طول تاریخ تا به امروز از هیچ گونه خدمات دولتی بهره‌مند نبوده‌اند را فراهم کرده و فکری برای ایام کهن سالی این هنرمندان محبوب کنند تا جوانان با مشاهده این شرایط با امیدواری بیشتری این فرهنگ ملی و بومی را تصاحب کنند.
راه اندازی انجمن حمایت از آشیق‌ها در آذربایجان غربی
اکنون حوزه هنری آذربایجان غربی به عنوان اولین حوزه هنری در سطح کشور توانسته در رابطه با پر رنگ کردن و برجسته کردن نقش هنرمندان آذربایجانی، انجمنی با عنوان انجمن حمایت از آشیق‌های آذربایجانی راه اندازی کند.
حوزه هنری با برگزاری مراسمات و جشنواره‌هایی در این رابطه توانسته علاوه بر آسان‌تر کردن بازدید عموم مردم از آشیق‌ها، از لحاظ مادی و معنوی از آنان نیز حمایت‌های لازم را به عمل آورد.
با انجام چنین فعالیت‌هایی شاهد رغبت بیشتر کودکان و نوجوانان نسبت به تحقیق در خصوص هنر آشیقی هستیم.
کور اوغلو نمونه بارز روحیه ظلم ستیزی آشیق‌ها
آشیق‌ها از قرون وسطی به بعد، زندگی سخت و رقت‌آمیز مردم ستمدیده و محروم شهرها و روستاها را در اشعار و ترانه‌های خود ترسیم و به تصویر کشانده‌اند و همواره پشتیبان آنها بوده‌اند.
بعضی از این آشیق‌ها مثل آشیق جنون در مبارزات خلق علیه ظلم و ستم، ناحقی و خان‌خانی شرکت کرده و با شعر و ساز خود هوادار و پشتیبان قهرمانانی چون کوراوغلو شده‌اند.
گذری بر ویژگی های شعر آشیقی
شعر آشیقی در آذربایجان از نظر فرم بسیار متنوع بوده و متناسب با آهنگ های موجود در موسیقی آشیق خلق می‌شود فرم های مختلف شعر آشیق در وزن هجایی سروده می‌شوند و شعر عروضی کمتر در میان شعرهای آشیقی دیده می‌شود، به همین دلیل با زبان ترکی و ساختار این زبان مانوس تر است.
تقسیم بندی انواع شعر آشیقی بر اساس قافیه، وزن و کاربرد کلمات و نیز مضمون صورت می‌گیرد و رایج ترین فرم های شعری در ادبیات آشیق عبارتند از دییشمه، قوشما، گرایلی، دیوانی، مخمس، مستزاد، تصنیف، بایاتی، تجنیس، دوداق گلمز، اوستادنامه، تاپماجا، باغلاما، قیفیل بند و از این قبیل فرم ها که برای جمع آوری تمام آنها باید مطالعات زیادی انجام شود.
نقش کتمان نشدنی آشیق‌ها در تهییج حس وطن پرستی
آشیق‌ها در زمان‌های گذشته همواره یکی از سیاسی‌ترین رسانه‌های تاثیر گذار در بین آحاد مردم آذربایجان بوده اند، تصانیف حماسی و شور آور آشیق ها در زمان 8 سال جنگ تحمیلی تاثیر بسیاری در ایجاد فرهنگ شهادت و تهیج حس وطن پرستی داشت.
پای صحبت های آشیق علی عسگر اورموی
کمتر کسی در ارومیه پیدا می‌شود که آشیق علی عسگر اورموی را نشناسد، او از میراث گرانقدر موسیقی آشیقی در عصر حاضر است، علی عسگر با تصانیف روح نواز از آشیقی می‌گوید:
آشیق اولوب ترک وطن اولانین
ازل باشدان برکمالی گره کدیر
اوتوروب دوماقدا ادبین بیله
معرف علیمندن دو لو گره کدیر
خلقه حقیقتدن مطلب قاندیرا
شیطانی اولدوره، نفسی یاندیرا
ائل ایچینده پاک او تورا، پاک دورا
دالیسینجا خوش صدالی گره کدیر
این شعر به زبان فارسی چنین روایت می کند:
آنکه عاشق شده و وطنش را ترک میکند
از ازل باید اهل کمال باشد
در نشست و برخاست آداب دان
و به علم معرف و شناخت آشنا باشد
حقایق را به مردم بفهماند
شیطان را از میان برداشته و نفس را بسوزاند
در بین ایل و مردم به پاکی ودرستی شناخته شود
و سپس خوش صدا باشد.
تهیه و تنظیم: فرخنده امیری
