تورک خالق‌لاری‌نین بؤیوک اکثریتی‌نین (تورک، تورکمن، اؤزبک، قازاق، باشقیرت، تاتار، قاراقالپاق، آذربایجان تورک‌لری و ...) شیفاهی عنعنه‌سینده مؤوجود اولان “کور اوغلو” داستانی تونا‌دان بالکان‌لارا، سیبیردن سوریایا قدر گئنیش بیر جوغرافی ده یاییلیب. یاییلما میقیاسینا، حجمینه و شؤهرتینه گؤره “کوراوغلو” یئگانه داستان‌دیر کی، مختلف نسخه لرینین سایی بئش یوزدن چوخ‌دور.

تورکییه‌ده “کوراوغلو”نون ایلک چاپی 1887-جی ایلده ایشیق اوزو گؤروب. اون بئش صحیفه‌لیک بو نشردن سونرا كوراوغلو، دؤورو و قهرمانین فعالیت گؤستردیگی تاریخی حادثه‌لرله باغلی بیر چوخ آراشدیرما‌لار آپاریلمیش‌دیر. بون‌دان بیر قدر اول ایسه “کوراوغلو” داستانی‌نین بیر حیصه‌سی ائرمنی الیفباسی ایله ایستانبولدا چاپ ائدیلمیش‌دیر. 1897-جی ایلده آشیق جمعا‌لی‌دن یازییا آلینمیش “گیزیر اوغلو مصطفی بی”، “بولو بی” قول‌لاری تیفلیسده نشر ائدیلدی.

آذربایجاندا “کوراوغلو” داستانی‌نین ایلک نشری 1913-جو ایلده اوروجوو قارداش‌لاری چاپ ائوینده رضا زاکی طرفین‌دن چاپ ائدیلمیش‌دیر. بو نثرله اولان نشرین تیتول ورقی فارسجا یازیلیب. داستانین 14 قول‌دان عبارت داها موکممل و قوشما‌لارلا زنگین دیگر بیر نسخه سی 1941-جی ایلده همت علی‌زاده طرفین‌دن نشر ائدیلمیش‌دیر.

“کوراوغلو” داستانی اورتا آسیادا دا دفعه‌لرله نشر ائدیلمیش‌دیر. اورتا آسیا وئرسیاسی دؤورو اولدوغون‌دان هله ده تام شکیلده چاپ ائدیلممیش‌دیر. اساساً ده اؤزبک کوراوغلوسو بیر نئچه نسلین قهرمان‌لیق تاریخچه‌سی جانلاندیردیغین‌دان هر دؤور مستقیل داستان کیمی فورمالاشمیش‌دیر. سون زامان‌لاردا آذربایجاندا “کوراوغلو” داستانی‌نین یئنی قول‌لاری توپلانیب نشر ائدیلمیش‌دیر. بون‌لاردان “قهرمان کوراوغلونون دیو‌لرله گؤروشو”، “کوراوغلونون تئهران سفری”، “میصری قیلینجین اوغورلانماسی”، “مرجان خانیمین چنلی بئله گلمه‌سی”، “زرنیشان خانیمین چنلی بئله گلمه‌سی”، “آغجا قوزو” قول‌لارینی گؤسترمک اولار.

“کوراوغلو” داستانی‌نین قیسا نشر تاریخی گؤستریر کی، او XIX عصرین باشلانغیجین‌دان سون دؤورلره قدر چوخ مشهور اولموش، واریانت (چئشیت) باخیمین‌دان ان چوخ یاییلان داستان حالینا گلمیش‌دیر. آنجاق هم اینگیلیس، فرانسیز (فرانسه)، هم ده ایلک روس نشرلری تحریف‌لرله دولودور. فولکلورلوق باخیمین‌دان بو نشرلرین قوسورلاری چوخ‌دور. بون‌لارا مثال کیمی شعر حیصه‌لری‌نین نثرله وئریلمه‌سی، چئویرمه ده سربست‌لیک، یئرسیز علاوه‌لر کیمی موختلیف تحریف‌لری گؤسترمک اولار. چوخ تأسفله دئمک لازیم‌دیر کی، آذربایجان نشرلری ده آرزو ائدیله‌جک سویه‌ده دئییل‌دیر.

مدرسه لر یئنه باشلانیر ...

یازان: حسین واحدی

بیر داها مدرسه لر باشلانیر. بر داها ساعاتین زنگی چالیناجاق. مدرسه واختی اولاجاق. آنجاق گؤزل آنا دیلیم (توركجه) بیر داها ائوده قالاجاق!! گؤره سن، اؤیرتمن (1)، آنا دیلیمده درس وئره جكمی؟ آنا دیلیم مدرسه لرده، رادیو-تلویزیون، قزئته لرده و بوتون یئتیریلرده (2) دوزگونجه قوللانیلاجاق می؟ آنا دیلی هر كیسمه یه عزیز دیر. ندن؟                    

آنا دیلی، عزیز آنامین دیلی اولدوغوندان!!  آنا دیلی ...                                                                                                                                                              

آنا دیلی

 شاعیر: كریم گول اندام

هانسی ایتین بالاسی،آوولداماق باجارماز؟

هانسی پیشیك بالاسی ماوولداماق باجارماز؟

سن كی هر حالدا آنا دیلده

دانیشماغی اونودوبسان، ایت-پیشیكدنده اسگیك

اؤزونه یئر توتموسان!

نئچه دیل بیلن اولسان

نئچه آدام دئیرلر.

اؤز دیلینی بیلمسن،

نئجه آدام دئیرلر.

دیغیر دول/ حسین واحدى

اوغلوم آراز، «آتا، آتا، گل منی پارکا آپار، چرخ سوروم.» دئییب، زور ایله بیلگی سایارین باشیندان آییردى. اینترنتدن چیخیب، بیلگی سایاری سؤندوروب، آرازلا بیرگه «ائلیمیز» پارکینا گئتدیک. پارکین کوچه‌میزدن ایکی خیاوان آراسی وار ایدی. او آرانی‌دا آراز چرخی سوره‌رک پارکا چاتدیق. گئدیب پارکین بؤیوک حووضونون یانینداکی صندلده اوتوروب، آرازین چرخ سورمه‌سینی ایزله‌دیم. اونوتمامیش دئییم: آرازین یئددی یاشی واردیر.

آراز حووضون یانیندان اوزاغا گئتمه‌یرک اورالاردا فیرلانیردی. گؤزومو بویان-اویانا آتیب اورا گلنلره باخدیم. بیری دیزی اوستو بیلگی سایار ایله باشین قاتمیشدی. بیری کتاب اوخویوردو. بیری سئوگیلیسی ایله دانیشیردی و…. آراز ایسه سئوگی ایله چرخ سوروردو.

اونلارا باخا-باخا اؤز  اوشاقلیغیم گؤزلریمین قاباغینا گلدی. کوچه‌ده یئددی داش، پیلله‌دسته، شعبه-شعبه، زو- زو، … اویونلارین اوینایاردیق. او اویونلارین یانیندا ان چوخ سئودیگیمیز باش قاتما «دیغیر دول»ایدی. کوچه‌میزده یئددی-سگگیز ائو وار ایدی. هر یئر تورپاقلیق‌ایدی. اون یولداش ایدیق. آنجاق، یالنیز اوچوموزون دیغیر دولو وار ایدی. او اوچ نفرین، بیری ده من‌ایدیم. یولداشلاریمین ایچینده «بایرام» ایله هامیدان چوخ صمیمی‌ایدیک. آتا-آنالاریمیز قویسایدیلار گئجه‌نی ده کوچه‌ده دیغیر دول‌لاریمیزلا اوینایاردیق. دیغیر دول بیزه تکجه چرخین بیر تکری دگیلدی. او، دونیا ایدی بیزیم اوچون.

گونلرین بیرینده، یئنه دیغیر دول یاریشی قویموشدوق. ساعاتلارجا اوینایاندان سونرا بایرام ایلکین اولدو. پول ییغیب بیله‌سینه کانادا آلدیق. اوست-باشیمیز بوتون توز-تورپاق اولوب آلنیمیزدان تر سوزوردو. آنجاق، دیغیر دول سورمکدن دویمایاراق، یئنه اویناماقدان ال چکه بیلمه‌ییردیک. گون باتیب، آی گلمیشدی. اوزاقدان بیر کیشی بیزه ساری گلیردی. بیزه یاخینلاشاندا آتامدیر گؤردوم. گؤزلری باشینا چیخمیشدی. یاخینیما گلیب، «هئچ بیلیرسن ساعات نئچه‌دی؟ نه زامان ائوه دؤنه‌جکسن؟ گل جهنم اول گؤروم!»-دئییب، قولومدان یاپیشیب سوروتله‌یه-سوروتله‌یه، ائوه سارى آپاردی. بیر الیم ایله دیغیر دولومدان یاپیشمیشدیم. یاری یولدا آتام دیغیر دولا باخیب الیمدن آلیب، گوجو وارکن تولازلادی. روحوم بدندن آیریلدی، ساندیم. آغلامایا باشلاییب، «آتا، نه‌دن آتدین؟ قوی گئدیم گتیریم. سن آللاه!»-دئییب دیغیر دولا ساری قاچماق ایسته‌دیگیمده، آتام یئنه الیمی توتوب قولاغیمین دیبین قیزدیردی! سونرا یئنه قولومدان یاپیشیب ائوه آپاردی.

ائوده، شام یئمه‌میش یاتدیم. صبح آتام ایشه گئدندن سونرا، کوچه‌یه گئدیب، هر یئری آختاردیم، آنجاق، دیغیر دولومو تاپا بیلمه‌دیم. ائوه سارى قاییتدیم. یولدا، اوشاقلار اویناماق اوچون منی ده چاغیردیلار. آنجاق اونلاری سایماییب، ائوه گئتدیم.

 آنام نه قدر، «نه اولوب؟ نه‌دن توموبسان؟ کیمله ساواشیبسان؟ … »-دئدی. هئچ زاد دئمه‌دیم. اوتاغا گئدیب، دیزلریمى قوجاقلاییب، سس‌سیزجه آغلاماغا باشلادیم. اوره‌گیم پارتلاماق ایسته‌ییردى. بیلمیردیم نه ائدم. گئجه-گوندوزوم الدن گئتمیشدی. دونیادا یاشاماق ایسته‌میردیم.

ایکی گون بئله کئچیب، گئتدی. آنام گلیب، دیله توتماق ایسته‌دی. بوغازیم پارتلاییب، آغلاماغا باشلادیم. آنام باغرینا باسیب، «یاشار بالام نه اولوب سنه؟ دئ گؤروم آنانا»-دئدی.

اوره‌کدن آه چکیب، «آنا، دیغیر دولوم! آتام دیغیر دولومو ائشیگه آتیب. من دیغیر دولومو ایسته‌ییرم.»-دئدیم. آنام ایسه باشیمی تومارلاییب، «اولسون، بیر دنه آیریسینی تاپاریق.»-دئییب، اوره‌گیمی یوموشالتمایا چالیشدی.

بیر یئددیجه دیغیر دولومو ایتیردیگیمدن کئچمیشدی. نئچه سفر بایرام قاپیمیزا گلمیشدی، آنجاق یئنه ائشیگه چیخمامیشدیم. اوره‌گیم چوخ داریخیردی. گون اورتا ایدى. حیه‌طده اوتوروب جوجه‌لریمه دن وئریردیم. بیردن قاپینین ایشگیلی آچیلدی. آتام ایدی. آیاغا قالخیب سلام وئردیم. یاخینیما گلیب، اوزومو اؤپدو.

‍-منیم گؤزل اوغلوم، سنه بیر زاد آلمیشام. بوگون چرخچی احمدین یانینا گئدیب اوندان بیر دیغیر دول آلدیم. گئت قاپینین دالیندان گؤتور.

ـ آتاجان چوخ یاشا.  سنى چوخ سئویرم. سؤز وئریرم یاخشی اوشاق اولام!

ـ سن یاخشیسان. لاپ یاخشی اولاجاقسان انشاللاه!

سئوینه- سئوینه کوچه قاپیسینی آچیب دیغیر دولو گؤتوروب بایرام‌گیلین قاپیلارینا ساری گئتدیم. گؤیلرده اوچوردوم. بایرام قاپیلاریندا تک باشینا اوتورموشدو. منی گؤردوگونده دیغیر دولا باخیب او دا سئویندی. ایکیمیز ده، دیغیر دوللاریمیزى سوره-سوره دیغیر دول میدانینا گئتدیک. ساعاتلارى بیلمه‌یرک، گونشین ساغ‌اوللاشما چاغیناجان، هئچ دایانمادان، اوینادیق. گونش بالا-بالا داغین دالیندا گیزلنیردى. بیز ایسه دونیامیز دیغیر دول‌دادیر دئیه هله ده اویناییردیق …

اوشاقلیق خاطره‌لریمده یاشاماقدان، آیریلماق ایسته‌مزدیم، آنجاق، آرازین بیر داها، «آتاجان» سسى ایله پارکا قاییتدیم! آراز، «آتا، من دوندورما ایسته‌ییرم.»-دئییب، الیمى توتدو. آیاغا قالخیب، دوندورماچى یانینا گئدیب، اوشاقلیغیمدان ایسه آیریلدیم…

یاددان چیخماز قاراداغ/ حسین واحدی

اوروجلوغون سون گونلری ایدی. اوروجلوق بایرامینا بیر یئددیجه قالیردی. گون اورتا دان سونرا ایدی. هر کیمسه بیر یئرده یاشام کئچیریردی. من ایسه بیلیم یوردوندا ایدیم. ساعات بئش حدودوندا, کیلاس دا گؤزلریم قارالدی. اوشاق لارین چیغیر- باغیر سسی ایله یئر ترپنمه سینی آنلادیم. اوشاقلار قورخو ایچینده ایکینجی قات دان, حیطه ساری گئتمک ایسته ییردیلر. بیر آن باشیمی قالدیرانا, کیلاس دا, یالنیز اؤزوم له اوستادی گؤردوم. اؤزومو قورخوتماق ایسته مه دیم. بیر آز کیلاس دا قالان دان سونرا, اوشاق لار بیر داها کیلاسا دؤندولر. درسه آرد وئریلدی. یاریم ساعات زلزله دن کئچمه میش, یئنی دن یئر تیتره مه یه باشلادی. بیر زادلار بیزه سؤیله مک ایسته ییر دئیه, بیزی بو کز دوزگون تیترتدی. هامیمیز کیلاسدان چیخیب, حیطه گئتدیک. داها هئچ کیم کیلاسا دؤنمه ییب, بیلیم یوردو ایسه تعطیل اولدو.

یئیینجه ماشینیما مینیب, ائوه قاییتدیم. کوچه ده قونشولار قورخودان ائشیکده دورموشدولار. عاییله می ماشینا میندیریب, بیر-ایکی ساعات “ائللرباغی” پارکینا گئتدیک. گئت-گئده پارکا گلنلرین ساییسی چوخالیردی. بیز ایسه ایکی ساعات دان سونرا ائوه دؤندوک…

تئز تلویزیونو آچیب, “قاراداغ”- دا زلزله چوخلو دیلداشلاریمین جانینین آلما خبرینی, “خبر” کانالیندان ائشیتدیم. جانیم یاندی! ائویمیزه کدر تورپاغی سپیلدی. اوندا آنلادیم, کیلاس دا یئر بیزه خبر گتیرمیشدی. دیلداشلاریمین نیسگیل خبرینی!

او گئجه “قدر” گئجه سی ایدی. آخشاما دک, تلویزیون باشیندان, اورادان گلن خبرلری ایزله مک اوچون آیریلمادیق. آنجاق تلویزیون درین یوخویا گئدیب, اورانین خبرلرینی وئره بیلمه ییردی!! قدر گئجه سی, اؤز حالیمیزی بیراخیب, قاراداغ داکی وطنداشلاریمیزی یاد ائتمه یی داها چوخ اؤنملی بیلدیک.

ساباحیسی گون, یئر-گؤی او نیسگیللی قاراداغین خبرلرین دئییردی. آنجاق تلویزیون هله ده یاتمیشدی. تلویزیونا آغیر بیر شوک گلیب دیر, ساندیم! آرا- سیرا خبردن باشقا, اورادان هئچ نه دئمیردی. بو ایشدن وطنداشلاریمین جانی داها چوخ آجی ایچینده قالمیشدی. هر کیمسه نی گؤروردوم اؤنجه قاراداغ دان دانیشیردی. اورایا نه ته¬هر یاردیم ائده بیلدیغینی آنلادیردی. هامی تانری دان اوراداکی اینسانلارا یاردیم ایسته ییردی. “یئنه اینترنت چیخاردانین ایشی دوز گلسین, آللاهیم!” دئییردیم. هر سایتا گئدیردین اورادان خبر ایله گؤرونتو قویموشدو. قازئته لرینده ایچینده بعضی سی بو اولایی هله دوشونمه میشدیلر. اولا بیلر هله اونلارا ائله ده مهم بیر اولای دئییلمیش!!

اینترنت دن قاراداغین خبرلرین آختاران دا, بیر آذربایجان زلزله سینه اوخونموش ماهنی ایله توش گلیب, ائندیریب, بیر ساعاتادک اونو دینله دیم. گؤزلریمدن آخان یاشلار اوره ییمی آزجادا اولسا یوموشادیردی. ماهنی ایله بیرگه خبر آژنسلاریندان یاییلان زلزله شکیللرینه باخیب اوره ییمه داها چوخ نیسگیل دولوردو. آللاهیم! الیمدن ده بیر ایش گلمیر دئیه داها عذاب چکیردیم.

اورادان یاییلان شکیل لر ایله خبرلردن, اورانین جاماعاتینین نه قدر نیسگیللی دوروملاردا یاشادیقلاری, هر بیر دوشنن اینسانی عذابا سالیردی. یانی او ائولرده اینسانمی یاشاییردی؟ سوروسو هر کیمسه نین دوشنجه سینه گلیردی. آزجادا اولموش اولسا, وطنداشلاریمین اورایا ائتدیکلری یاردیملار اینسانی راحاتلادیردی. هر کیمسه, الیندن گلن یاردیمی اسیرگه مه ییردی. قان باغیشلایانلار, اورادان گؤروش ائدن آدلیم لار, مادی دوروملاری گوجلو اولانلاردان یاردیم ییغانلار و… بیرلیک حیسسینی هامیدا یاشادیردی. دؤولت دن داها چوخ گؤزله ییش اولسادا, خالقیمیز او گؤزله ییشین یانیندا جانلاریندا وئرمه یه حاضیر ایدیلار…

ایندی ایسه نئچه یئددیجه دیر او زلزله نین اوز وئرمه سیندن کئچیر. اوراداکی دیلداشلاریمیز هله ده یاردیم ایسته ییرلر. تئزلیکجه ائو دیکمک. سیغیناجاق باسدیرماق. مادی ایله معنوی یاردیم ائتمک. آتا-آناسیز قالامیش اوشاقلاردان حمایه ائتمک. سوروملولاریمیزین تئز-تئز اونلارا باش چکمه سی. کیمسه سیز قالانلار ایله قوجالاردان صاحاب چیخماق و چوخلو بئله یاردیم لاری اوراداکی عزیزلریمیز بیزلردن ایسته ییرلر. آنجاق بئله اولای لار, هر بیر خالقین باشیندا واردیر و اؤنملی سی, بئله گونلرده بیر- بیریمیزین یانیندا اولماق دیر. بیزیم اوچون, قاراداغ هئچواخت یاددان چیخماز.

ایلاهی دانیشیق

ـ ائی تانریم، بو نعمت لر منی آزدیریر، اونلاری آل!

ـ یوخ، اونلاردان اؤزون ال چكمه لیسن.

ـ ائی تانریم، منه دؤزوم (صبر) عطا ائت.

ـ یوخ، دؤزوم آغری ـ آجیلاردا قازانیلار، وئریلمز، اؤیره نیلر.

ـ ائی تانریم، منی موتلو (خوشبخت) ائت.

ـ یوخ، من سنه نعمت لر وئریرم، موتلو اولماق ایسه اؤز ایشیندیر.

ـ ائی تانریم، منی عذاب لاردان قورتار.

ـ یوخ، عذاب لار سنی دونیادان اوزاخلاشدیریب، منه یاخینلاشدیریر.

ـ ائی تانریم، منه ذؤوق آلماقدا یاردیمجی اول.

ـ یوخ، سنه یاشاییش وئرمیشم، ذؤوق آلماغا چالیش.

ـ ائی تانریم، سن منی سئودیگین قدر منده باشقالارینی سئوه بیلدیگیمه، منه یاردیمجی اول.

ـ سونوندا اؤیره ندین!

دوندورما

 چئویرن: حسین واحدی

اوغلانجیغاز (پسرک), بیر دوندورما ساتان توکانینا کئچیب ماسالارین بیرینده اوتوردو. آیاقچی (خدمت چی) اونا, بیربارداق سو گتیردی.

 - بیر یئمیشلی (میوه لی) دوندورما نئچه دیر؟

- 50 سنت!

 اوغلان اوشاغی جئبینه ال آتیب، سایماغا باشلادی. سونرا، «ساده دوندورما نئچه دیر؟» سوروشدو.

بو حالدا مشتری لرین نئچه سی، بوش ماسا گؤزله ییردیلر. آیاقچی سینیرلا، «35 سنت» جاواب وئردی. اوغلان بیر داها سیککه لرین ساییب،  بیر ساده دوندورما لطفآ ایسته دی. آیاقچی دوندورمانی گتیریب، اؤز ایشینه گئتدی. اوغلان ایسه دوندورمانی یئیندن سونرا، پولونو اؤده ییب، گئتدی. آیاقچی ماسایا دؤنوب گؤردویونه هویوخدو! اورادا، دوندورمانین بوش قابینین یانیندا، 2 دنه 5 سئنت لیک و 5 دنه 1 سئنت لیک، آیاقچی نین انعامی اوچون قویموشدو.

قاراداغ زلزله سی

شعر: بهرام اسدی

 

بئش یوز ایلدن قالان داملار

زلزله ­یه دایانمادی

ایچینده­كی قاری-قوجا

یاتمیش ایدی، اویانمادی

 

كندین اهلی هامی چؤلده

حلال چؤره­ك قازانماقدا

ائوده قالان آرواد-اوشاق

ایستیدن لاپ اوسانماقدا

 

بیردن-بیره یئر اوینادی

یئر اویناسا گؤز قارالار

سس-سمیرسیز یوُخلادیلار

اویانماغا یوخ چارالار

 

چؤلده­ كیلر كنده دؤنوب

گؤرمه­ دیلر داش اوسته داش

آوارلارا یورودولر

كیمی زیرك، كیمی یاواش

 

هر كس ائوده قویدوغونو

آوارلاردان آختاریردی

اوره ­كلرین، جگرلرین

دیوارلاردان آختاریردی

 

بو یئر هارا؟ قاراداغدیر

اهردیر، هئریس، ورزقان

زامانیندان یوز ایلجه تئز

اوردان چیخدی بیر ستارخان

 

اؤنجول اولان ستارخانین

بو غیرتلی كندلیلری

یاشاییرلار فلاكتده

فلاكتدیر كند-شهری

 

یاشادیقلاری بو كندلر

بئش یوز ایل زاماندان دالی

بوردا اولان انسانلارین

گرگین اولوب چوخ احوالی

 

فلاكتدن باش گؤتوروب

دیار-دیار گزنلر وار

آتا-بابا اوجاغیندان

الفتینی اوزنلر وار

 

كندده قالان یوخسوللاردیر

فاغیرلاردیر، فقرالار

تورپاغیندان اوزولمه­ین

اؤز یوردوندا آوارالار

 

بوردا قالان انسانلارین

وار-دؤولتی: غیرتلری

سحر-آخشام ایشله­ینین

سرمایه ­سی آلین تری

 

بیر گون آخشام یئر تیتره­دی

كندین چوخو چؤلده­ایكن

قالاق-قالاق تورپاق گؤردو

چؤللریندن كنده گلن

 

بئش یوز ایلدن قالان داملار

زلزله ­یه دایانمازلار

ایچینده ­كی اوُیانلاری

اوُیدوغوندان اوْیانمازلار.