اورمیه



















عکس های منتخبی از شهر اورمیه از نگاه دوربین: حسین واحدی

پوست قوتوسو

یازان:جلیل محمدقلی‎زاده(ملانصرالدین)

   نویابر آیی‌نین اون ایکینجی گونو ایدی. هاوا چوخ سویوق ایدی. قار علامتی گؤرسنمیردی. حکیم آخیرینجی دفه خانین ناخوش عؤوره‌تینی یوخلاییب، جاواب وئردی کی، داها ناخوشون احوالی یاخشی‌دیر. بئله کی بیر هفته‌یه‌دک سفره چیخماق مومکون اولار. خان چوخ تله‌سیردی ایروانا گئتمه‌یه. چونکی خانی اوردا چوخ واجیب ایشلر گؤزله‌ییردی و بیرده‌کی قورخوردو قار یاغا و هاوا داخی‌دا سویویا و ناخوش اوچون یولا چیخماق غیر مومکون اولا. خان گؤتوردو قلمی، ایروانلی دوستو جعفر آغایا بو مضموندا بیر مختصر کاغیذ یازدی:

«عزیزیم! بیر هفته‌یه‌دک اومودوارام، ایروانا گلیم عؤورت- اوشاق ایله. آرتـیق توقع ائدیر‌م. بویوراسان بیزیم اوتاقلارا فرش سالیب، البتّه- البتّه پئچ‌لری یاندیرسین‌لار کی، اوتاقلارین هاواسی پیش از وقت تمیزلنسین و ایسینسین. بلکه ناخوش اوچون اورادا ناراحات‌چیلیق اوز وئرمه‌سین.

آذربایجان صحنه سینین اونودولماز لیلی سی “قارا گیله”نین بیر عؤمورلوک نیسگی‌لی

 اردبیللی روبابه مورادوانین حیات حیکایه سی.

“سورونه-سورونه ده اولسا گئدیب، ائویمیزی گؤروب، سونرا اؤلیدیم...”

حاضیرلایان: جاواد ولیزاده

آیازلی قارلی قیش، فصیل لر گؤزلی باهاری قارشیلاییر ، اونا باش اییر، اؤز تاخت تاجینی طبیعتین فسونکار قیزینا تحویل وئریر.  ایشوه لی نازلی باهار، اردبیلین قارلی داغلارینا یاز عطری، یاز نفسی گتیریر. بیر الینده قیرمیزی خونچا ایچینده یئددی چئشیت (نوع) شیرنیات بویالی یومورتا، یام یاشیل سمنی، زعفرانلی پیلو، بیر الینده ایسه میرزه خلیل کیشینین بایرام پایی. نوروز گؤزلینین باغیشلادیغی بو پای، ایشراقی لر آییله سینه اولاد پایی، قیز پایی اولور. و بئله لیکله 1312-جی ایل آغلارگولرین(فروردینین) 2-ده روبابه مورادوا دونیایا گؤز آچیز. میرزا خلیل کیشینین، قیزی آغلایاندا اونا موسیقی آلتی اولان روباب-ین سسینی خاطیرلادیرمیش، ائله اونا گوره ده قیزینین آدینی روبابه قؤیماقا قرار وئریر. ائولری دربندی کوچه‌سینده یئرلشیردی. بیر نئچه اوتاق‌لی، آینابندلی، راحت بیر ائو ایدی. حیط‌لرینده بالاجا چارحوووز، رنگبرنگ، عطیرلی گول-چیچک‌لر واردی. قاپینی آچان کیمی گول‌لرین عطری آدامی بیهوش ائدیردی. روبابه بو آئله‌نین ایلک اؤولاد پایی ایدی. اوندان سونرا داها ایکی قارداشی و دؤرد باجی‌سی آنا‌دان اولموشدو.  روبابه بیر ایستعدادلی قیز کیمی بؤیویوب بؤیا باشا چاتیر، اردبیلین سازچی یئنی یئتمه لری آراسیندا روبابه نین اؤز یئری اولور، اوره­ یه یاتان، ملاحتلی سسی، ایفاسی اونو تای توشلاریندان فرقلندیریردی روبابه نین آوازی ائشیدیلنده سانکی بولودلار داغلاردان آشاغی ائنیر اؤرپه یینی گوی چمنه سررک مفتوت مفتون بو سسه قولاق آسیردی. شاقراق زنگوله لری ساوالانین آغ سولاری اردبیلین ساری بولبوللری تک اورکلری قرور بولودلاری ایله دولدوروردی.

یاى تعطیلاتى و اوشاق لارین، بوش واخت لارى

یازان: حسین واحدی

اؤنوموزده ایستى، ایسته مه لى، یام-یاشیل، گؤزل-گؤیچک یاى فصلى واردیر. اولا بیلر، ایندى سیز بو یازینى اوخودوغونوزدا، یای دا گلیب چاتیب دیر. سیز ایسه، یای آخشامیندا، ائیوان دا ایله شیب، یای مئیوه لرین یانینیزا قویوب، بو یازینی اوخویورسونوز.

سؤز-صحبت یاى ایله تعطیلات دان گئدیر. اوچ آى اوخول لارین (مدرسه لرین) تعطیل اولماسى اوشاق لار اوچون هر ایش ائتمه یه بیر بؤیوک فرصت دیر. اوچ آى بوش واخت! اوچ آى درس دن-مشق دن اوزاق! اوچ آی دینجلمک!

یای دان اؤنجه کئچیریلین سیناو (امتهان) لاردان قاباق، اوشاق لار، یئنى یئتمه لر و بوتونلوک ده ابتدایی دن، اورتا تحصیلاتینى کئچیرنلره جن، دوزگونجه امتهان وئریب یای دا آرخایینجا گزیب-دولانیب یوخسا تفریحى کیلاسلارا گئتمک اوچون تعطیلاتین باشلانماسینی گؤزله ییرلر. بو خوش چاغ لار، هامی اوشاقلاری سئویندیرمیر. بیر پارا اوشاقلار ایسه یایین گلیب چاتماسینى چوخ دا سئومه ییرلر. اونلار عاییله لرینین اقتصادی وضعیت لرینین آشاغی اولدوق لاری اوچون، یای دا چالیشماق لاری گرکلی اولور. یئنى یئتمه (نوجوان) چاغلاریندا، عؤمورلریندن فایدالی استفاده ائتمک یئرینه، آز پول لارا بویون اگیرلر!

هر حال دا یای فصلی گلیب چاتیب، سوووشوب، بیته جکدیر. زامانى دا، دوزگون فایدالانانلار قازاناجاق لار.

بو اوزون تعطیلات لارا برنامه ایله هدف اولماسا، زامان الدن قاچاجاق دیر. بیزیم جامعه ده، بو ایکى کلمه چوخلارینا تانیش دئییل دیر. بو اوزدن عاییله لرین اوشاق لاریدا بو واخت لاری هئچ فایدا آپارمادان الدن وئریرلر!

اوشاقلاریمیزین گله جکلرینه، نه لرى، دوشونموشوک؟ هانسی برنامه لری سیرالامیشیق؟ هانسی یولو اونلارا گؤسترمیشیک؟ اوشاقلاریمیزا برنامه تؤکمه یى، آماج (هدف) سئچمه یى اؤیرتمیشیک مى؟ ... و یوزلرجه بئله سوال لارا تاى سوال لارى اؤزوموزدن سوروشا بیله ریک.

یای گلنده، بعضی آتا-آنالار اؤزگه لرین یانیندا شیشه لنمک اوچون اوشاق لارینی ایکی-اوچ یئرده مختلف کیلاس لارا یازدیریرلار. اؤزگه دیل کیلاسی، موسیقى، بیلگی سایار، ایدمان و...! یازیق اوشاغین بئیینى دینجلمه دن بو کیلاسدان چیخیب اوبیری کیلاسا گئدیر!! بئله عاییله لر، اوشاغین گله جه گینه اؤنم (اهمیت) وئرمک یئرینه، قاپی-قونشو، اؤزگه لر ایله قوهوم لارین یانیندا اوشاق لاریندان بوشونا تعریف ائتمه گى، داها چوخ دوشونورلر!

بئله عاییله لرین یانیندا، بعضی عاییله لر ده، اوغلان اوشاق لارینی، اللریندن بیر صنعت گلسین دئیه، بیر صنعت کار یانینا گؤنده ریرلر. قیزلارین ایسه تیکیجیلیک (خیاطى) یوخسا اینجه ال ایشلرینى اؤیرنمه کیلاسلارینا یازدیریرلار. سونوندا اوشاق بیلمیر درس اوخویاجاق یوخسا صنعت دالیسیجا گئده جک دیر؟!

مختلف کولتور (فرهنگ) صاحبی اولان عاییله لرین ایچینده، بعضی لرى ده برنامه ایله هدف اوزوندن ایشلرین قاباغا آپاریب، گله جکلری ایله ایندیکی چاغ لارینا قیسا زامانلى و اوزون زامانلى برنامه لر یازیرلار. بئله اینسانلار بوگون مکانیک یانینا، صاباح ایسه بیلگی سایار کیلاسینا گئتمزلر. اونلار اؤز یوللارین سئچیب، او یولدا دا نئجه آددیم آتاجاق لارینى بللى ائدیب لر. بئله عاییله لرین اوشاقلاری دا دوزن (نظم) اوزو ایله یاشایارلار.

یاشاییشیمیزدا اؤنجه اؤزوموز سونرا ایسه اوشاق لاریمیز، زامان دان دوز استفاده ائتمه یی باجارمالیدیرلار. برنامه میز اولماسا، اوچ آی یوخ، بیر ایل ده تعطیل اولسا نه ائدیب، ائتمه یه جه گیمیزى بیلمه یه جه ییک. برنامه ده، هدف اوچون یازیلار. برنامه بیر گون، بیر یئددیجه (هفته)، بیر آى، بیر ایل، یوخسا (و یا) نئچه ایللیک یازیلمالی دیر. بو دگرلى ایشی اؤز اوشاقلاریمیزادا اؤیرتمه لیییک.

گؤزل یاى دا فایدالی ایش لر ائتمک اوچون زامانی الدن وئرمه دن، ایندی دن عاییله نیز ایله بیرلیک ده، هدفینیزى سئچیب، برنامه لرینیزی یازماغا باشلایین ... .

اورمیه ده "سازیمین سؤزو" آدیندا تورکجه گؤستریش

نه پیس نه یاخشی!

یازان: دوكتور جئری

كوچه ده گئدیردیم بیری آرخادان سسله دی.

-         دوكتور.. دوكتور!

دؤنونجه، اسكی قونشوموز پروفسور نصرالدینی گؤردوم. " آللاه ائله سین سحرین بو واختیندا بورج-مورج ایسته مه سین " – گئچدی اورگیمدن،

-          اوووه .. خوش گؤردوك نصرالدین بیگ! هارالاردان بئله؟- دئدیم.

-         واللاه دوزونو ایسته سن بیرینی آختاریدیم بیرآز دردله شم سنی گؤردوم- دئدی.

بیر قهوه خانایا گئچیب اَیلشدیك. پروفسور گؤزونو قاباغینداكی چایا زیلله یرك سؤزه باشلادی:

-         گئچنلرده یاز گلیر دئیه ائوین بوتون اسكیمیش اثاثلارینی ائشیگه تؤكوب تزه سینی آلدیم

دئدیم : نه یاخشی!

دئدی: یاخشی دا دئمك اولماز، چونكو آتامی دا قوجالار ائوینه گؤندریم.

دئدیم : نه پیس!

دئدی: پیس ده اولسا عوضینده تزه بیر آرواد آلدیم!

دئدیم: نه یاخشی!

دئدی: یاخشی ایدی آمما ننه سینی ده اؤزو ایله بیرگه ائویمه گتیردی.

دئدیم : نه پیس!

دئدی: پیس ده دئییلدی چونكو آیدا رحمتلیك اری نین بیر میلیون تومن حوقوقونو آلیردی.

دئدیم : نه یاخشی!

دئدی: یاخشیلیغی باشینا دگسین! قیتمیرین بیری ایدی قیران خرجله میردی!

دئدیم : نه پیس!

دئدی: پیس ده اولسا گئدیب آتامی قوجالار ائویندن چیخاردیب اونونلا ائولندی.

دئدیم : نه یاخشی!

دئدی : یاخشی اولدو آمما،  ائو تاپمایینجا گلیب منیم ائویمه یئرلشدیلر.

دئدیم : نه پیس!

دئدی: پیس اولسادا یئنه آتاملا بیرلیكده اولدوق.

دئدیم : نه یاخشی !

دئدی: یاخشی دا اولمادی ؛ آتاملا آروادیم یولا گئتمه ییب گونده داوا – دالاش ائدیردیلر. آروادیم دا آتامین اوزوندن كبینینی ایجرایا قویوب حیطیمی الیمدن چیخارداراق بیزی ائشیگه اؤتوردو.

دئدیم : نه پیس!

دئدی: پیس اولسادا  ، آللاه عوضینده سن كیمی یاخشی دوستلاری مندن اسیرگه مه ییب .

دئدیم : نه یاخشی!

دئدی: البتته یاخشی دیر دوكتور! ایجازه وئرسز ائو کرایه ائده نه دك  آتام، آتامین آروادی  و من بیر نئچه گون سیزه قوناق اولاق !

_{کلنل محمد تقی خان پسیان}

_{یازان: محمدرضا خیری فام}

  _{تبریزلی کلنل محمد تقی خان پسیان1309- دا (1273- جو گونش ایلی) تبریزین سیرخاب محله سینده آنادان اولور. اونون باباسی روستم بی 1343- جو ایلین ساواشیندان سونرا، بو گون ائرمنی تاپداغیندا اولان قاراباغدان تبریزه کؤچور. کیچیک یاشلی محمد تقی 1317-دن 1323- جو ایله دک اؤنجه ائوده، سونرا ایسه تبریزین لوقمانیه اوخولوندا فارس، عرب و باشقا یابانجی دیللرده ائییتیم آلیر.
یئنی یئتمه محمد تقی 1324- جو ایل تهرانا گئدیب 5 ایللیک ائییتیمدن سونرا 1329-دا قوشونا قاتیلیر. او قزوین ده کوردلر و بروجرد ده لرلارلا ساواشیب یارالانیر. محمد تقی خان قزوین ین بؤلمه قوشونونون باشچیسی اولور. بیرینجی دونیا ساواشی چاغلاریندا همدان دا روس قوشونونون قارشیسیندا دایانیب روس اوردوسونو یئنیر.
     محمد تقی خان 25 یاشیندا ایکن ائییتیم اوچون آلمانیایا گئدیب پیلوتلوق ( خلبانلیق) ائییتیمی آلیب، 33 دؤنه اوچور. دئمک او اؤلکه نین بیرینجی پیلوتودور. محمد تقی خان آلمانیادان دؤندوکدن سونرا خوراسان قاراقولونون( کلانتری- ژاندارمری) باشچیسی اولور. او، 1339- جو(1300- جو گونش ایلی) ایلین کودتاسیندان سونرا و سید ضیاالدین طباطبایی ایش اوسته اولدوغو چاغدا خوراسان والیسی قوام السلطنه نی توتوقلاییب تهرانا گؤندریر. سونرالار کلنل پسیان خوراسان والیسی اولور. قوام 1340-جی ایل، سید ضیاءالدین قاچاندان سونرا اؤلکه نین باش باخانی اولور. او، خوراسان والی لییینی نجد السلطنه یه وئریر. کلنل باش قالدیریب نجد السلطنه نی توتوقلاییب اؤزو ایش باشینا کئچیر. همین ایلده دؤولت، بختیارلی صمصام السلطنه نی خوراسان والیسی تعیین ائدیر. او ایسه کلنله بیر سیرا وعده لر وئریر. قوام دا کلنلین آوروپایا گئتمه سینی اونا اؤنه ریر آنجاق کلنل بو آؤنرینی رد ائدیر.
     قوام عوصیانی یاتیرتماق آماجی ایله بجنورد والیسی سردار معزز، ایران - آفغانیستان سینیرلاریندا اولان هزاره ائلینین باشچیسی شجاع المولک، سریری طایفاسینین باشچیلاری شوکت السلطنه و سید حیدر هابئله  بلوچ سالار خاندان کلنلین توتوقلانماسینی ایسته ییر. کلنل شجاع المولکون قوشونونا قالیب گلیر. امیر شوکت باریش یولو ایله سورونو چؤزمه یه چالیشیر. ائله بونا گؤره ده کلنل له گوناباد دا گؤروشمک ایسته ییر. عینی چاغدا سردار معزز قوچان کوردلری ایله قوچانا یوروش ائدیب قاراقولو سیلاحسیزلاشدیریب قوچانی توتورلار. کلنل بو خبری ایشیدیب- ائشیتمز قوچانا دؤنور. قوچان یاخینلیغیندا اولان جعفر آبادین داوودلو تپه لرینده چوخ ساییلی یاغیلار کلنلین 75-دن آز اولان آداملارینا اوستون گلیرلر. بو آغیر دؤیوشده کلنل یارالانیر آنجاق سون قورشونا دک دایانیب 7 قورشون گؤوده سینی دلیک- دئشیک ائتدیکدن سونرا شهید اولور. یاغیلار اونون باشینی کسیب اؤلوسونه چوخلو سایغیسیزلیقلار ائدیرلر. بئله لیکله کلنلین 7 آیلیق قالخینماسی یاتیردیلیر.
     کلنلین کسیلمیش باشی ایله گؤوده سی مشهده گتیریلیب اولو باباسی نادیر شاه ین یانیندا تورپاغا وئریلیر. آنجاق هله ده قوام سویومامیشدی. او، کلنلین اؤلوسونو قویلاقدان چیخاریب قبریستاندا قویلانماسینی بویوروق ائدیر. بؤیوک ایگیدین دوغما یوردوندان اوزاق نیسگیللی اؤلوموندن سونرا اونا چوخلو شعرلر و آغیتلار سؤیله نیلیر. اونون اؤلوموندن 5 ایل سونرایا دک هر ایل یاس تؤرنلری کئچیریلیرمیش آنجاق پهلوی حاکمیتی ایش اوستونه کئچندن سونرا بو تؤرنلری یاساق ائدیر.
    کلنل محمد تقی خان پسیان  تورکجه میزدن ساوایی، عربجه، فارسجا، آلمانجا، فرانسیزجا، اینگیلیزجه و روسجانی دا یاخشیجاسینا باجاریرمیش. او، چالغی، یازیچیلیق و شعر ساحه سینده ده چالیشیرمیش. اونون شعرلریندن بیریسینین چئویریسی ایله بو یازیا سون قویورام.}

کلنل پسیان-ین مزاری, آوشارلی نادر شاه-ین مزار باغیندا

    _{کلنل محمد تقی خان پسیان  تورکجه میزدن ساوایی، عربجه، فارسجا، آلمانجا، فرانسیزجا، اینگیلیزجه و روسجانی دا یاخشیجاسینا باجاریرمیش. او، چالغی، یازیچیلیق و شعر ساحه سینده ده چالیشیرمیش. اونون شعرلریندن بیریسینین چئویریسی ایله بو یازیا سون قویورام.}

_{وطن شرفینی جانلا قورویاق
وطن دن دوشمنی بوسبوتون قوواق
بسدیر بو بطالت، بسدیر سرخوشلوق
قالخین،داها بسدیر، بسدیر لاقئیدلیک
بیزه یاراشماییر اسیر یاشاماق}

_{آلچاق یاشاماقدان اؤلوم یاخشیدیر
بو اؤلوم اینسانا شرف بخش ائدیر
اگر توفنگ یوخدور،قیلینج یوخدورسا
دوشمنی یوموروقلا، آغاجلا قوواق
بیزه یاراشماییر اسیر یاشاماق}

_{وطن تورپاغیندا مرد آددیملایاق
هر بیر مانعه نی سیندیریب آتاق
 یوروش بابالارین تاریخینده دیر
ای ایگید اوغوللار، گلین، ووروشاق
بیزه یاراشماییر اسیر یاشاماق}

آللاهیم سلام

 یازان: حسین واحدی