آذربایجان فولكلوروندا اوشاقلارین یئری
آذربایجان فولكلوروندا اوشاقلارین یئری
|
|
|
گیریش: آذربایجانین مدنی ـ فیكری تاریخی ان اسكی عصرلردن باشلامیش بو گونه قده‌ر یاشاییشینا داوام وئریب. تاریخ بویونجا آذربایجاندا یاشایان توركلرین دوغال احساس، آیدین دوشونجه و كوتله‌وی حیات تجربه‌لری بوردا جانلاناراق اؤز قاینار باجاریقلاریندان باش توتوب سنه‌لری آرخادا قویوب بیزیم الیمیزه چاتان مدنی- فیكری بؤلوملردن بیریده اوشاقلار آغیزین ادبیاتی اولموشدور. فولكلور؛ آغیز ادبیاتی، خالق حكمتی و كوتله بیلیكلری دئمكدیر. خالق مدنیتی اینسان حیاتینین ایلكین چاغلاریندان باشلامیش سایسیز ائنیش ـ یوخوشلار آرخادا قویوب، داورانیشلار سوزگجیندن كئچه‌رك بیزیم عصریمیزه چاتمیشدیر. بیزیم آغیز ادبیاتیمیز دونیانین ان زنگین اسكی خالق ادبیاتیندادیر. بوتون میللتر آراسیندا اولدوغو كیمی بیزیمده فولكلور خزینه‌میزده ائلیمیزین اوشاقلار و ناز بالالاری اوچون یاراتدیغی بول ـ بول اؤرنكلره راستلاشیریق. فولكلوروموزدا اوشاقلار اوچون وئریلن بؤلوملرده، زنگین مدنیته یییه اولان خالقیمیزین، ایستك آرزی، كدر- سئوینج، عادت ـ عنعنه و دونیا گوروشلو باخشیلارین گؤرمك اولور. بو ادبیات درین دوشونجه و پاك احساسلارین توره‌نیشی اولدوغو اوچون دیلین ایفاده طرزی ساده و تمیزدیر. اونون اؤیره‌دیجی و بدیعی اهمیتی داها اؤنملی دیر. آتالار سؤزو. بایاتیلار، لایلالار، تاپماجالار، ناغیلار، داستانلار، ماهنیلار، حكایه‌لر، اویونلار، اوخشامالار، نازلامالار و ... قوللارین درین دوشوندوكده گؤروروك كی بونلارین یارانماسی اوشاقلاریمیزدا، دیله، ائله، یوردا و حیاتا محبت باغلیلیقلارین آرتیریب گله‌جك یاشایشلارینا بوللو اومودلر توره‌ده‌رك خالق دوشمنلرینه قارشی كینه و نفرت حسی اویادیر. اوشاغین آنا قارنیندا یاشایان دؤورو: آذربایجان خالقلاریندا اوشاق دونیایا گلمه‌میش، هله آناسی بویلو اولان واختلار بئله بیر عادتلری وار: بیر قادین بویلو چاغلارین كئچیرن زامان خصوصی ایله ایلك اوشاغینا بویلو اولاندا قوهوم اقریباسی‌له یاخین دوستلاری اونو قورویاراق قارانلیقدا یالقیز بوراخماییب حامام و قبیر اوسته تك گئتدییینی مصلحت گؤرمزلر. بو قادینین اوشاغی داها هوشلو و گؤزه‌ل اولماق اوچون اونون یئریكلمه دؤورونده یئمک ایستكلرین یئرینه یئتیریب و اوشاغین هر یوندن قورونماسینا چالیشارلار. دوغوش زامانی چاتدیقدا اوشاق و آنایا اولدوقجا ده‌یر وئریب قیرخ گونه قده‌ر آنا و بالانی خطر و بلالردن قوروماغی اؤزلرینه بیر گؤره و سانارلار. اوشاغین گله‌جكده؛ دانیشغی شیرین، واری چوخ و عؤمرو اوزون اولسون دییه باشی اوسته؛ قند، قیزیل و چؤره‌ك قویارلار. آد قویما گونو كؤرپه‌نین یئددینجی گونو چاتدیقدا گونو آدلانیب قوهوملاری بیر یئره توپلاناراق چالیب اویناملاق و شنلیك دولو ییغینجاقلاریندا ملی احساسلارینا دایاناراق خالق قهرمانلارین اونوتماسینلار دییه جوانشیر، بابك، نبی، ستار و كؤكو دیلرینه باغلی اولان آدلاردان سئچیب اوشاقلارین او آدلارین بیری ایله آدلاندیرارلار. دده قورقود بوی لاریندا اوشاق آنادان اولدوقدا آد قویولمور. هر اوشاغین اجتماعی ده‌یری اونون جومرودلوك، قوچاقلیق و ائل اوچون چالیشمالاری اوزره سئچیلیر. ائلین یامان گونلرینده خالقا یاردیم ائتمه‌ین قورخاق و آیاق دالی قویان اوره‌كسیزلره هر یئرده نیفرت و آلچاق گوز ایله یاناشیلیب و «مخنث» آدلانیرلار. اوشاقلار حیات و ساواش مئیدانیندا اؤزلریندن هنرله باجاریقلاین گؤستردیكده آدا لاییق اولورلار. اؤرنك اوچون: دیرسه خان اوغلو؛ بوغایلا دویوشدوكده اونو یئره ووروب بوغازین كسنده‌ن سونرا اوغوز بگلری ییغیلیب اوغلانی تحسین ائدیب دده‌م قورقود گلسین بو اوغلانا آد قویسون دئییرلر. دده قورقود اوغلانین آتاسینا واریب بیر نئچه تعریفدن سونرا: «بایندر خانین آغ میدانیندا بو اوغلان جنگ ائتمیش دیر. بو بوغا اؤلدورموش. سنین اوغلونون آدی بوغاج اولسون. آدینی من وئردیم، یاشینی آللاه وئرسین- دئدی.» (دده قورقوت كیتابی- فرزانه انتشاراتی- ایلك چاپ- صایفا 27) بو گون بیزیم خالقیمیز اوره‌ك دولو اینام و آرزولارلا اؤز كئچمشینه دایاناراق هئچ بیر چتینلیكلردن بویون قاچیرماییب «آماجلاری یولوندا آجی‌لار عشق اولسون» دییه چوخلو مانعه‌لردن آشمالیدیلار. خالقیمیز اؤز دوغال حاقلارین یاساقلاردان قورتاماق اوچون بوخوولانمیش ووقارلارین اؤزگورلویه چاتدیرماغا هر ساحه‌ده جانلاریندان مایا قویماغا حاضیرلانمالاری یئرلی اولاجاق. ایراندا ایللر دیر سیستملشمیش بیر آخین تورك خالقی آراسیندا آنا دیل و وارلیقلارینا سویوقلوق یاراتماغا جان آتماقدادیر. آنا دیل مكتبلرده تعلیم اولونمادان دیل گونده‌لیك دایاز دانیشیقلارا حصر ائدیلیب سؤزجوكلر اونودولوب دیل یوخسوللاشیر آردیندا دانیشانین باشینا قاخیج اولاراق دیلینی بؤتووكله آرادان آپارماغا چالیشانلارین یئرآلتی ایشله‌ییب یالان تبلیغ‌لرینه اینانانلار آز دئییل كی، بو دورومون سونوجوندا یانلیش دوشونن كیمسه اؤز كؤكلو وارلیغنا خبرسیز قالیب حقارت حیسی دویاراق اؤزو ایله دیلین دانماغا باشلاییر. اوشاغینا ائلینین گوزه‌ل كؤكلو آدلارینین یئرنه هئچ توركون آغزیندا دوزگون دئییلمه‌ین فارس و یابانجی آدلار تاخیب و آنا دیلده دانیشماغی اسكیكلیك ساناراق بیر هویت سیز شخص كیمی حیات سوروب و آخیرده ایكی مسجد آراسیندا نامازسیز یاشاییر. اوشاقلارا شعر اوخوماق اونلارین فیكرلرین گوجلندیرمكده و بئش دویغولارین تحریك ائتمكده فایدالی اولور. اوشاق روانلاری اوزره چالیشان بیلگینلره گؤره: بو ایش اوشاقلارین حیس و عاطیفه‌لرین تربیت لندیریب و باشقا اینسانلارین حیسلی ایله تانیش اولماغا و آیری یؤندن باجاریق و هیجانلارین كنترل دا ساخلاماغا و دانیشیق دیللرین گوجلندیرمك و درین خیالا ال تاپماق، شعر اوخوماغین فایدالاریندان اولابیلر. شعر اوخوماق؛ اوشاغین هوشلا قولاق گوجون تقویت ائدیب و اوندا گؤزللیكلره درین حس یارالدار. هر سؤزجویون اؤزونده داشیدیغی عاطیفی معنا اوشاغین ذهئنین گوجلندیریب و بوللو سؤزجوكلر اؤیره‌نمه‌سینه اؤنملی تاثیر بوراخار. بو شعرلر خاص بیر آهنگ ایله دئییلنده موسیقی هونر سئحر یارادیجی اولدوغو اوچون سسلرین ده‌یری معنادان آرتیق اوشاغین روحوندا یئر سالیر. ائله اونداندیركی بیزیم فولكلور شعرلریمیزده معنانادان باشقا ریتم و آهنگه اؤزه‌ل بیر یئر وئریلیب. لایلالار «سوفره‌نین یاراشیغی قوناق، ائوین یارشیغی اوشاق» دئیه‌ن آنالاریمیزین چوخلو حیصه‌سی سودامه‌ر اوشاغین امیزدیره‌ندن سونرا قیچلارینین اوسته، بئشییكده و یا قواغیندا ساخلاییب یاتیرماغا چالیشان زامان اؤزل آهنگ ایله بیر سیرا سؤزلر زمزمه ائدیرلر، آنادان باشقا عائله‌نین دیگر عضولری او جومله‌دن بؤیوك ننه، خالا، بی بی و باجی كیمی ائوآداملاری آشاغیدا اؤرنك اوچون وئریلن سؤزلردن اوخویارلار. لایلای بئشیگیم لایلای ائویم ائشیگیم لایلای سن گئت شیرین یوخویا چكیم كشیگین لایلای
لایلای دئدیم یاتاسان قیزیل گوله باتاسان قیزیل گولون ایچینده شیرین یوخو تاپاسان
لایلای دئدیم گونده من كولكده‌ده سن گونده سن ایلده قوربان بیر اولار سنه قوربان گونده من
نازلامالار «اوشاغی یئمك یوخ سئوینج بؤیوده‌ر» آتا- بابالاریمیز درین دوشونجه‌لریندن توره‌نن بو سؤزه آرخا دوران اوشاق نازلامالاری آذربایجان فولكلوروندا باشقا بیر بؤلومدور، كی كؤرپه‌لری شنلندیرمك و آتا ـ آنا محبتینین بال بولاغیندان اونالارا دادیزدیرماق هدفی ایله آچیق و گولر اوزله ایفاده اولونار. بئله بیر نازلامالاری دینله‌ین اوشاق گولش قاباق و مهربان بیر اینسان كیمی دیرچه‌لیب بویا ـ باشا چاتار. بالاما قوربان اینكلر بالام هاچان ایمكلر بالاما قوربان ایلانلار بالام نه واخت دیلآنلار سود دیبی، قایماق دیی قوربانین اولسون بی بی سود یالا، قایماق یالا قوربانین اولسون خالا آتین توتون بو بالانی شكره قاتین بو بالانی تولوق سنی آسایدیم یاغین تاسا باسایدیم بالام بؤیوك اولاندا قوپلو قازان آسایدیم چالخالان، چالخالان یاغ اولسون بالام یئییب ساغ اولسون.
آغی اؤز كؤرپه‌لرین «لایلالار» و «نازلامالار» لا بویا- باشا چاتدیران آنالار، بیر واخت‌دا ایتیردیگی اوره‌ك بندلری و اؤلولولرینه آغیتلار دئیه یاس توتارلار. آغاجدا خزل آغلار دیبینده گؤزه‌ل آغلار بالاسی اؤلن آنا سرگردان گزه‌ر آغلار
تاپماجالار تاپماجلار بیزیم اوشاق آغیز ادبیاتیمیزین زنگین بیر قولودور، سنه‌لری آشیب گلن تاپمماجالار دیلدن ـ دیله گزیب هئچ واخت یئنی لییین الدن وئرمه‌میشلر. تاپماجالارین ظاهیرده ساده اولدوقلارینا باخمایاراق درین مضمون داشییرلار. اوشاقلار اونلارین یانیتین تاپماق اوچون درین فیكره دالماق مجبوریتینده قالیب و بو یول ایله بیلیك‌له دوشونجه‌لرین یئتگینلشدیرمه‌یه چالیشارلار. دئمك تاپماجالار؛ اؤیرنمك، هوش، باجاریق و ... ساحه‌لرده هامی اینسانلارا اؤزللیكله اوشاقلاریمیزا اؤنملی بیر كمك ائدن اولابیلر. - اویان مرمر/ بویان مرمر/ ایچینده بولبول اوینار. (دیشلر- دیل) - دیلی یوخ، آدام ایله دانیشار (كیتاب) - آدای اودار، جانی یوخ. (قبر) - آغ اوتاق قاپیسی یوخ. (یومورتا) - آلتیندان ایچر، اوستوندن دوغار. (اكین)
یاهالماجالار یاهالماجالار اوشاقلارین هوشون سیناماق و اونلارین بئینین آرتیق چالیشدیرماق اوچون ووجودا گلیب و عمومیتله شعر دیلی ایله ایفاده اولونماسینا گؤره، آهنگیله دئییلدیكه اوشاق چالیشار جاوابی تاپمادان اؤنجه اونو اؤیره‌نیسن. یاهالماجالاری اؤیره‌نن اوشاق اؤز تای توشلارین باشینا توپلاییب بو نوعیله فیكیرلرین چاخناشدیریب هوشلارین سینار. او نه دیر ایكی دیر هر جاندا لاكن اوچ اولار هر حیواندا مصره گئتدیم گؤرمه‌دیم بر دانه‌سی شامیده گؤردوم دوروب اوچ دانه‌سی سنده‌وار، منده وار، آدام دا یوخ جومله ده وار، دئسم عالمده یوخ بیر ایكی او چدن زیاده اولمامیش دؤردونو عالمده هئچ كس گؤرمه‌میش (نوقطه)
دویمه‌لی سؤزلر دویمه‌لی سؤزلرده بیر یا ایكی حرفین تكرار گلمه‌سی (تنافر حروف)، اونو تلفظ ائده‌نی كاریخدیریب یالنیشا سالماق و بو ایشله ائشیدنلرین گولمك‌لرینه سبب اولماق ایلك آماج دیر. آمما بو نوع سؤزلرین تكرار دئییلمه‌سی اوشاغین آغیزدا دیلین راحات دولانماسینا بوللوجا كؤمك ائدیب دئییمی بیر- بیرینه اوخشایان سؤزجوكلرین تلفظ ائتمه‌سین راوانلاشدیرار. دویمه‌لی سؤزلرده بیر حرفین آردیجیل یئر توتماسی ایلك دؤنه دئییلنده؛ دیل آغیزدا راحتجاسینا دولانماییب و یالنیش سؤز آغیزدان چیخماسینا سبب اولار. آنجاق اوشاقلار چالیشارلار دویمه‌لی سؤزلریدئین زامان آرتیق هوشلارین ایشله سالیب و سؤزجوكلری دوز تلفظ ائتسین‌لر.
گئتدیم گؤردوم ایكی؛ كار، كور، كیرپی یاتیپ. هئچ بیلمه دیم؛ اركك كار، كور، كیرپی دیشی كار، كور كیرپینین كوركونو یامیر، یا دیشی كار، كور كیرپی اركك كار، كور كیرپینین كور كونو. قلمه؛ قلمه‌لنمه! قلمه‌لنسنده قلمه‌لنه‌جه‌یم، قلمه‌لنمه‌سنده قلمه‌لنه‌جه‌یم.
اویونلار هر بیر میللتین ایچینده اوشاقلاری اوچون اویونلاری اولدوقدا تورك خالقینین ایسه اؤز اوشاقلارینا بوللو اویونلاری وار بو اویونلار یالنیز باش قاتیب واخت سووماقدان اؤتری یارانماییب. آذربایجان هاوا دورومون نظرده آلاراق خالقینین اینانج و یارادیجیلیقلا ریندان گوج آلان جسمی و روحی ساغلاملیقلارا سبب اولان بو اویونلارین هر بیریسی بیر آماجی ایزله‌یه‌رك اوشاقلارین توپلومسال یاشاماق، هر ساحه‌ده بئینی ایشه سالماق، خالقی و وطنی سئویب اونا یییه دورماق و ... حیسلری گوجلندیرمك اوچون یارانیب. آذربایجان اوشاق اویونلاریندا ایشه آپاریلان نسنه چوخ ساده و ابتدایی اولوب و اویون قورتولدوقدا هئچ كیمسه‌ده اویون وسیله‌سینه یییه‌لیك حسی یارانماز. اؤرنك اوچون: «بئش داش، قوندوم- كؤچدوم، آیاق جیزیق، اته‌یه داش قویدو، ایپ كئچدی، ایینه ـ ایینه، گیزلن- قاچ، گؤزده قولاق، كباب ـ كباب، ناققیشلی و ...» اویونلاریندا هئچ بیر اؤنملی وسیله آرادا اولمادان ساعاتلار اوشاقلاردا شنلیك تؤره‌دیب، روحلارین تمیزله‌یه‌رك فیكیرلرینین آیدینلاندیرار. بو گون بو اویونلارین چوخو، یاشلیلاریمیزین یادداشیندا یاشایاراق نه یازیقلاركی اوشاقلاریمیزا منتقل اولماییب و اونودولوب آرادان گئتمك‌ده دیر. نه یاخشی اولاردی گونوموزون مدرن اویونلاری یئرینه اؤز اسكی و آتا ـ بابالاریمیزدان قالان اویونلاری اوشاقلاریمیزا اؤیره‌دیب عصبی خسته‌لیك گتیره‌ن كامپیوتر اویونلاری و یوخاری قیمته آلینان اویونچاقلاردان جان قورتاریب ساغلاملیق وئره‌ن اویونلاریمیزا یییه دوراق.
ناغیل، داستان، حیكایه آذربایجان فولكلورونون دیقت مركزینده دوران قوللاردان بیری ده ناغیل، داستان و حكایه‌لردیر. كی اونلاردا یئر سالان فیكیر اوشاقلار و یئتیشمكده اولان گنج نسیلین دوزگون تربیه‌سی اوچون ایلك آماج دیر. اوشاقلارین معنوی صافلیغینا یئرلی یاناشماق، آتا ـ بابالارمیزی دریندن دوشوندورموش و ایلك نؤوبه اونلاری دوغما وطنه، بركتلی تورپاغا، باغلاماغا چالیشمیش و نهایت بؤیوكلره حؤرمت ائتمك، هامیا محبتلی اولماق، یوخسولدان ال توتماق، اوره‌یی گئنیشلی‌یی، الی آچیق لیق، باشقاسینین دردینه اورتاق اولماق كیمی اخلاقی داوراینشا آشئیلامیشلار. فولكلوروموزون بو نوع قوللاریندا بیر چوخ عبرت آمیز احوالاتلارا تصادف ائدیریك كی، اوشاقلار، یئنی یئتمه و گنج‌لره دوز یول گوستریر، اونلاری چتین آنلاردا دؤزوملو اولوب و عاغیلی یولو سئچمه‌یه یؤنه‌لدیر، جهالت و گئریلیكدن اوزاقلاشدیرماغا مثبت شرایط یارالدیر. وطن پرورلیك حیسلری یارالدان اوشاق فولكلوروموزون ناغیلار قولوندا؛ یوردوموزون صلابتلی داغلارین، چؤللر قولاغینا ماهنیلار اوخویان چایلارین، شهر و كندلریمیزین دوزنلرینین تصویرنی ائله باجاریقلا گوستریبلركی اوشاقلار دینله‌دیكجه شووقا گلیب اونلاری سئویر، طبیعتین قوینوندا گزمك، گؤزللیكلری اؤز گوزلری ایله گؤرمك ایسته‌ییرلر. آغیز ادبیاتیمیزین بو فورماسیندا اؤلكه‌میزین مئشه‌لرینده، چؤللرینده، دوزه‌نلرینده دولاشان وحشی حیوانلارین، قوشلارین سسی ائشیدیلیر و گولل- چیچه‌كلرینین عطری دویولور. بیزیم عائیله دوروموموزدا اوشاقلارین تعلیم و تربیه‌لری آتالاردان آرتیق آنالارین بوینونا دوشوب، آنا هر اینسان اوچون ایلك اوستاد سانیلاراق، اوشاغین دیرچه‌لیب بویا- باشا چاتماغی اوچون اؤز ووجودون شام كیم یاندیریب تجروبه‌لرین میننت سیز بالاسینا بوراخیر. عمومیتله قیسا اولان ناغیل، حكایه و داستانلار اوشاقلار یاتاغا گئدن واختلار آنالار دیلی ایله دئییلر باشقالاری ایسه؛ قیش گئجه‌لری بوتون عائیله عضولری بیر یئره ییغیلان زامان بؤیوك ننه‌لر، آتالار یا بابالارین حرارتلی دیلی ایله نقل ائدیلیر. گاهدان ناغیلارین لازیم گلن یئرلرینده، نئی یا سازدان دا فایدالانیلیر. ناغیلین اؤزوندن قاباق بیر اؤن سؤز یا مقدمه دئییلركی آذربایجاندا (ناغیلار یاراشیغی یا دؤشمه) آدلانار. اؤیره‌نك اوچون: «سیزه هاردان دئییم آز دانیشانلاردان، قاری دینمز یئره یاخانلاردان، سو كیمی لام آخانلاردان، ده‌یمه دوشرلردن، كوسن‌لردن، اوغرولاردان، یالانچیلاردان، وفاسیزلاردان، بؤهتانچیلاردان، اوغورسوزلاردان، ایلقاریندان دؤننلردن، بوزو مینیب چای گئچنلردن، خوروز بئلینده بوستان اكندن، لعنت قویروقلو یالانا، رحمت قویروقسوز دوزه، آلقیش یازانا، قارقیش پوزانا، سؤز قالسین انسان گئتسین، دوست وار اولسون، دوشمن خار اولسون، ایندی یئتك مطلبه» بو مقاله‌نین حووصله‌سی چكمه‌دن قیسا و اوزون ناغیلار اؤیرنه‌ییندن واز كئچدیك. اوشاقلار اوچون سؤزلریمیزین چوخلو دئییلمز قالدی. آرتیرمالییام اوشاق ماهنی‌لاری و اونلاردا اولان گؤزل آهنگلر اوشاق فولكلوروموزون ان اؤنملی بیر حیصه‌سین تشكیل ائدیر بو قونودا آراشدیرمالار، بیلگینلریمیزین اطرافلی چالیشمالارین طلب ائدیر.
سون سؤز آیدیندیر اینسانلارین بیرـ بیرینه اولان موناسیبیتی آنادان گلمه دئییل. یاشادیغی كوتله آراسیندا اونلاری بوروین اجتماعی ـ اقتصادی شرایطدن آسیلی دیر. بیلگینلره گؤره: شرایط ده ییشدیكجه، اقتصادی موناسیبتلر ده‌ییشدیكجه آداملارین باخیش‌لاری، اونلارین معنویاتی‌دا ده‌ییشیر. آذربایجاندا یاشایان خالقلارلار باشقا یئرلرده حیات سوره‌ن میللتر ایله كوكلو فرق‌لر وار. همین كوتله‌وی قورولوشلاردا یاشایان آداملارین باخیش و حیسلری آیری خالقلاردان سئچیلر. اخلاق، داورانیش و دونیا گؤروشلری باخیمیندان یقین كی بیر اولابیلمزلر. اؤز ائل ـ اوباسینا باغلی اولان و دوغما یورودوندا چالیشیب اؤز آنا دیلینده دانیشان آداملار هئچ واخت وطن، دیل و وارلیقلارینا لاقئید قالا بیلمیرلر. اونو اوره‌كدن سئویب و دردلرینه اورتاق اولورلار. لازیم گلدیكده وارلیقلاری یولوندا بئله جانلاریندان دا اسیرگه‌میرلر. آنجاق اجتماعی محیط و سیاسی قورولوش ده‌ییشدیكجه آداملارین داورانیشیدا ده‌ییشیر. یوخاریدا گئده‌ن فیكره اینام وارسا؛ بو گون اوز اجتماعی و سیاسی دوروموموزو دریندن دوشونوب و اوشاقلاریمیزی اؤز كؤكلو مدنیت و وارلیقلارینا وارمالیییق. اونلاری دوغال حاقلاریندان محروم ائدیب بیر قوندارما و یابانجی حالا سالانلارین قارشیندا منطقی شكیلده دایانمالی و بالالاریمیزین اؤز كؤكلری و اونو تمثیل ائدن مدنیت قوروشونا دایر محبت حیسی، ظولمت و اسارت دونیاسینا، انسانین انسان طرفیندن استثمار ائدیلمه‌سینه نفرت حیسی و خالقی دوشونوب، فردی باجاریقدان گوج آلیب یارادیجیلیق و جوشغونلوق حسی یاراتماق دانیلماز گؤره‌ولردن سانیلا بیلر.
بو یازیدا گئدن فولكلور اؤیرنكلری؛ دكتر سلام جاوید توپلایان (آذربایجان فولكلوروندان نمونه‌لر) كیتابیندان آلینیب. یازان: احمد فرهمندی (اویاق) |
آذربایجان
قوشاچای (میاندوآب) شاعیرلریندن/ باباعلی جوانمرد
آذربایجان
آذربایجان وطنیم دیر قوچاق دیر ائل لریم منیم
غیرت قانی ایله دولوبدور وقارلی گؤل لریم منیم
دیل وئرمز خاره گول لریم وفالی دیر بولبول لریم
قاباردا اولسا ال لریم یورولماز قوللاریم منیم
هر زامان گونشیم چیخار ظولمتین باغرینی سیخار
پولاددان سد اولسا ییخار جوشغوندور سئل لریم منیم
«جوانمرد»م یاریم یاردیر وطنیم اودلو دیاردیر
هر فصیلده لاله زاردیر داغ- دره چؤل لریم منیم.
حسینه یئرلر آغلار، گؤیلر آغلار /اوستاد شهریار-دان
حسینه یئرلر آغلار گؤیلر آغلار
استاد شهریار
حسینه یئرلر آغلار گؤیلر آغلار
بتول و مصطفی پیغمبر آغلار
حسینین نوحه سین دلریش یازاندا
مسلمان سهل دیر کی کافر آغلار
کور اولموش گؤزلرین قان دوتدو شیمرین
کی گؤرسون اؤز الینده خنجر آغلار
حسینین کؤینه گی زهرا الینده
چکر قیحا قیامت ، محشر آغلار
آتاندا حَرمَله ، اوخ کربلاده
گؤریدین دوشمن آغلار ، لشکر آغلار
قوجاغیندا ، گؤردین ام لیلا
آلیب نعش علیّ اکبر آغلار
رباب، نیسگیل دؤشونده سود گؤرنده
علیّ اصغری یاد ائیلر آغلار
باشیندا کاکل اکبر هواسی
یئل آغلار، سنبل آغلار، عنبر آغلار
یازاندا آل طاها نوحه سین من
قلم گؤردوم سیزیلدار، دفتر آغلار
علی، شق القمر، محراب تیلیت قان
قولاق وئر، مسجید اوخشار منبر آغلار
علی دن شهریار، سن بیر اشاره
قوجاقلار قبری ، مالک اشتر آغلار
تیراختور
تیراختور
دایانما سن، یورو!
سؤك داغلاری- داشلاری،
چاتلات رقیبین باغرین،
یوكسلت گؤزل آذربایجان آدین.
یاشا تیراختور، هارایین،
هر یئرده دئینده،
وئریرم سینه مه اؤنه،
تیراختورچویام؛
دئییرم، منده.
بوتون آذربایجان سنین له دیر،
قهرمان قال،
ای قارتال تیراختور،
توركلرین ایفتیخاریسان،
تیراختور.
سن چیخاندا ، مئیدانا،
ولوله دوشور هر یانا،
رقیب لرین قاچیر،
بویان- اویانا،
سئوینج باغیشلاییرسان،
بو جانا،
هر زامان،
قهرمان قال،
ای قارتال تیراختور!
شعر: حسین واحدی
آشیق دهقان: آشیق سس سیز لرین سسیدیر
آشیق دهقان فرقلی بیر اینسان
آشیق دهقان:
آشیق سس سیز لرین سسیدیر
شهامت نشریه سینین یاییلماسینین ایلك گونوندن آذربایجان آشیق صنعتینه ده یر وئرمك و بو یولدا جاندان- اوركدن امك چكنلری یوخلاماق و ائلیمیزه تانیتدیرماق بیزیم اصلی وظیفه لریمیزدن اولوب دور. بو یولون اوزوناسیندا بو ساییمیزدا آذربایجانین مهم و بؤیوك آشیق لاریندان بیری اولان آشیق «محمد حسین دهقان» ایله دانیشیق آپارمیشیق. آشیق دهقانی تانیتدیرماق لازیم دئییل و ائلیمیزین هامیسی بو قوجاماق كیشینین اؤزو و سسی ایله تانیشدیر. آشیق دهقان صمیمیت له بیزیم دانیشماغیمیزی قبول ائدیب و قیسادا اولمالی اولسا اورك سؤزلرینی سیز عزیزلریمیزله پایلاشیب دیر.
آشیق دهقان، كسینلیك له آذربایجانیمیزین قالارگی وارلیق لاریندان بیریدیر. آشیق دهقان، بوتون میللی و اولوسلار آراسی فئستیواللاردا ایشتیراك ائدیب و آذربایجان موسیقیسینی دونیایا تانیتدیرماغا الیندن گلنی اسیرگه مه ییب دیر. آشیق لاتین آمریكا، فرانسه، آلمان، سوئد، آذربایجان جومهوریتی، توركیه و ... اؤلكه لرینده مختلف موسابیقه لرده و فئستیواللاردا قاتیلماقلا اونلارجا قیزیل بویون باغی و لؤوحه لر قازانیب دیر. خاطیرلاتمالیییك آشیق كئچن ایللرده موسیقی دوكتوراسین آلیب دیر.
دانیشیغین قالانی یازینین آردیندا
علی دهقان
علی دهقان؛
اورمیه آدلیم لاریندان
علیقلی اوغلو اولان علی دهقان، 1289- نجو گونش ایلینده، اورمیه ده دونیایا گلدی. ابتدایی تحصیلاتینی «احمدیه» مدرسه سینده كئچیردی. میرزا حسین مجتهد ایله میرزا ابو تراب مجتهد، اونون جدد لری اولاراق، آذربایجانین عالیم لریندن ساییلیردیلار. او 1305 ایلینده اورمیه نین پهلوی اورتا اوخولولندان بیرینجی دیپلوم آلانلاردان اولوب، اوزامانین معارف وزارتیندن بیلیمسل (علمی) بویون باغی سی آلمیشدی. دهقان، تحصیلاتینی ریاضی قولوندا (رشته سینده) تئهرانین علوم بیلیمگه سینده (دانشكده سینده) و تربیتی علوم درس لرین ایسه تئرانین یوكسك (عالی) اؤیرتمنلیگینده (دانشسراسیندا) سون وئریب، لیسانس بیلیم بلگه سینی (دانشنامه سینی) آلیر. او اینیگیزجه، فرانسه جه دیللرینه تانیشلیغی وارییدی. دهقان تبریزین اؤیرتمنلیگینین قوروجولاریندان ایدی و 1323- نجو ایلینه كیمی – اون ایل- اورانین رییسی اولور. او، رحمتلیك محمد معزی (اورمیه نین پهلوی اورتا اوخولوندان تحصیل آلانلاردان ایدی و 1320 دن 1323 كیمی باتی آذربایجانین كولتور -فرهنگ- رییسی اولموشدو) -دن سونرا، باتی اذربایجانین كولتور رییسی سئچیلیر و اورمیه ده قالدیغی زامانا كیمی، كوتله (مردم) و خیریه مؤسسه لرین یاردیمی ایله بیر باب كیتاب ائوی و كیتاب اوخوما یئری آچیر و ایندی اوستانین لاپ قدیمی كیتاب ائوی ساییلیر. رحمتلیك علی دهقان، آذربایجاندا پیشه وری حوكومتی زامانی، تئهرانا گئدیب، 1326 ایلینده یوكسك اؤیرتیم اوچون اون نفر له بیرلیكده فرانسه یه گئدیر. او وطنه دؤنندن سونرا 1329-ونجو گونش ایلیننه كیمیكولتور وزارتینده، مختلف مقاملاردا چالیشیر و 1329 ایلینین خزل (مهر) آییندان تبریزین كولتور رییسی اولوب، 9 ایلین ایچینده چوخلو دیرلی ایشلر اؤزوندن یادیگار قویور. اونلاردان نئچه سی:
ـ یئتمیش سگگیز باب كولتورل تیكینتی نین تیكمه سی –مدرسه، كیتاب ائوی و ...
ـ تبریزده، اؤلكه میزده بیرینجی دفعه اولاراق، كیتاب هفته سینین آپارماسی. بو ایشیی هر ایل دوزنلی (مرتب) آپارماسی، میللی بیر ایشه چئویریلدی.
ـ آذربایجان-نین كولتور تاریخینین چاپ ائتمه سی.
ـ اوستاد شهریارین مقامینی عزیزلندیرمك و تبریزده بیر اورتا اوخولا اونون آدینا قویماق و بایرام (اسفند) آیینین اون آلتی سینی شهریار گونو آدلاندیرماق.
ـ یئنی اوخول لارین آدلارینا، ادبسل (ادبی) و كولتورل (فرهنگی)، شخصیت لرین آدینی قویماق – اؤزللیك له مشروطه چاغیندان-.
آدی جانلی قالمیش دهقان 1338 ایلیندن 1348 ایلینین سونونا كیمیتبریزین میللی كیتاب ائوینین باش یازانی ایدی و ایندی ده دؤرد نوسخه او نشریه دن، آستان قدس رضوی و ارشاد و كولتور وزارتینین كیتاب ائولرینده قالیری. دهقان، 1338 ایلینده گیلان اوستانداری و 1340 ایلینین قویروق دوغان (مرداد) آییندان، 1343 ایلینین قورا بیشیرن (تیر) آیینا كیمی دوغو (شرقی) آذربایجان اوستانداری اولموشدو. تبریزین گؤی مچیدینین گونبزی رحمتلیك دهقان و اوستاد رضا معمار-ین ایستك و یاردیم لاری ایله مرمت اولدو.
رحمتلیك علی دهقان دان یاییلمیش اثرلریندن؛ «سرزمین من زرتشت» -بو كیتاب ایندی یه كیمی اورمیه اوچون چاپ اولونان مهم قایناق لاردان بیریدیر- ، «انگلستان و ایران و تعلیم و تربیت در آمریكا»، «تعلیم و تربیت در كشور استرالیا و مدارس یك اتاقه و چند كلاسه»، آد آپارماق اولار.
اونون حاضیرلاییب، چاپینا عؤرو یئتیرمه ین كیتابلاردان ایسه؛ «حكومت یك ساله پیشه وری در آذربایجان»، « تاریخ روابط ایران و روسیه در دوران تلط اسلاوها بر سرزمین روسیه تا فرو پاشی اتحاد جماهیر شوروی-حدود6 جلد-»، «رسالة تعلیم و تربیت در فرانسه و تربیت ممالك فرانسه»، «تاریخچة وجه تمسیة مدارس تبریز»، « فرهنگ آذربایجان»، آد آپارماق اولار.
رحمتلیك علی دهقان، 1381-ینجی گونش ایلینین اوغلاق (دی ماه) آییندا، دوخسان ایكی یاشیندا تئهراندا، دونیا ایله ویداعلاشیب، دونیاسین دَییشیر. اونو كرج شهرینین امامزادا طاهیر، مقبره سینده توپراغا تاپشیریبلار.
حاضیرلایان: حسین واحدی
فوتبالیست ها یئددیجه لییینین 66-ینجی ساییسی یاییلدی!
داها بسدی، یورولدوخ بابا!
بازیكن تیم تبریز، غیرت آذربایجانی می‌خواهد
استخوان در گلو منتظر ماندیم تا هفته به هفته تیم با رفع نواقص خود آن شود كه انتظارش را داریم. روز به روز اخبار تیم را تعقیب كردیم تا بشود، دلی امیدوار به آن داشت.هنوز هم آن امید در دلمان هست، منتظر نیم فصل هستیم. اما باید تا به نیمه راه نرسیده‌ایم، سخنی با آنان كه دلشان با تیم نیست داشته باشیم.
اتمام حجتی از نوع آذربایجانی!
اگر در رختكن به شعار "عیبی یوخ" مان خندید، گناه ما نیست، ما فرهنگ خودمان را به بی‌فرهنگی‌تان نشان دادیم، نجابت و میهمان نوازی آذربایجانی‌مان را به رختان كشیدیم.عیبی یوخ، نه اینكه نوش جانتان پولی كه به ناحق از این خلق گرفتید،
عیبی یوخ یعنی بازی بعدی حواست جمع باشد، سوتی ندهی، غیرت داشته باشی، با جان و دل بازی كنی،پولی كه حاصل دسترنج كارگران تراكتورسازی و این مردم زحمت كش است را به حلال بر سر سفره خانواده‌ات ببری،
عیبی یوخ یعنی حرام خوری ممنوع!عیبی یوخ، یعنی شرافت داشته باش،
عیبی یوخ، یعنی خودتی . . .
حواست است؟ با توام! تویی كه در فلان قهوه‌خانه با آن دلال مشهور تا نیمه شب قلیان دود می‌كنی؛ با شما هستم! بله با تو و همپالگی‌هایت،
خیلی جلوی خودمان را گرفتیم كه آن عكس‌ها را چاپ نكنیم، نه به دلیل اینكه احترامی بر تو و همدستانت قائلیم، نه! تو پولت را می‌گیری و با آن دلال نصف می‌كنی و می‌روی . . .دلمان برای جوانان این دیار سوخت و نخواستیم كه دلشان بسوزد. . .
بارها ـ گفته‌ایم و در طول این دو سال ثابت كرده‌ایم كه اگر پای حیثیت و آبروی وطنمان باشد، با هیچ كس سر تعارف نداریم . . . بازیكنی كه تا نصف شب پای بساط قلیان بنشیند، طبیعی است كه نتواند یك پاس سالم بدهد.
همانهایی كه چهار ماه پیش بر سر مبلغ قراردادشان با باشگاه چانه می‌زدند، اكنون به چه حقی اینچنین بی تعصب بازی می‌كنند؟!به چه جراتی با دل و جان به توپ ضربه نمی‌زنند؟
به چه حقی این پول ناحق را بر سر سفره‌های خود می‌برند . . .؟
ما هنوز به تغییرات نیم فصل امیدواریم، می‌دانیم كه امیر قلعه‌نویی و كادر فنی همراهشان نخواهند گذاشت آبرویشان و آبروی تیم بازیچه عده‌ای شود . . . امیدواریم.آذربایجان نشریه لریندن حمایت ائتمك بیزه وظیفه دیر
سن... من...
سن... من...
سن بیر گولونج،
من بیر دوداق.
سن كپنك،
من ده باغ.
سن جئیرانسان،
من اویلاق.
سن قاراسان،
منده آغ.
سن قایاسان،
منده داغ.
سن من-سن،
منده سن،
بیز سئوگی ییك،
شمع اولوب،
بیر گه یاناق،
عشق اولاق!
شعر: حسین واحدی
***
اویلاق: مأوی (یاشام یئری)
قارا: بورادا كؤلگه آنلامیندا دیر
عابباس بارز
رحمتلیك عابباس بارز-ین وفاتی موناسیبتینه
دوغوم ایلی: 1300
اؤلوم ایلی: 1390/8/24
قوچاقلار یوردو قارداغ
ماحالی‌نین تانینمیش موباریز شاعیری عابباس اسلامی «بارز» برکتلی عؤمرونو
وطن، ائل، تورپاق، آزادلیق و... سورموش، باش آغارتمیش سادا، ائللر ایچره
اوزو آغ، آلنی آچیق و باشی اوجا یاشاماقدادیر پاک و تمیز احساسلی و درین
دوشونجه‌لی آغ ساققال شاعیریمیز عباس بارز اولو خالقینین بوتون اینسانی
حاقلاری ساحه‌ده قلم چالمیش، اؤزوندن زنگین ادب اثرلر یادگار قویموشدور،
ائله‌جه‌ده چاغداش ادبییاتیمیزا گؤرکملی و اؤنملی خدمت‌لر ائتمیشدیر.
یولداشلیق!
یولداشلیق!
گونش چیخدی، بیری وارییدی، یوخودان دوردو، یئمه یین یئدی، رادیو دینله دی، ماشینین یودو، یول لارا چیخدی، شهردن قاچدی، دینج یئر تاپدی، بیر چای قیراغی، اوجا بیر آغاج، كولگه سی واردی، یولداشلیق ائتدی، آغاج كؤلگه سین وئردی، یوخویا باتدی، دینج جه یاتدی، سونرا اویاندی، یئمه یین یئدی، آغاج دیبینه زیبیلین تؤكدو، دوغا باخیردی، قوش لار اوخوردو، آغاج كولگه سالیردی، بیری بیچاغین تاپدی، آغاجی اویدو، یادیگار قویدو، آغاج آغلادی، بیری بیلمه دی، وفاسیز چیخدی، دوستونو ییخدی، ییغیشدی گئتدی،ائوه یئتیشدی، گونش ده باتدی، بیری ده یاتدی..
حسین واحدی
