◄███▓▒░░ -[ Xatirələr durağı ]- ░░▒▓███►

كریم گول اندام (اورمولو شاعیر) شهامت-له دانیشیقدا:
گنج لریمیز، فایداسیز تعصب لاردان اوزاق قالمالیدیرلار



 دانیشیغی آپاران: حسین واحدی

 
گرچك كیشی!

 شهید بابا ساعی-نی تانییاق

یازان : حسین واحدی

اورمیه اهالی سی نجور اولمالی اولسا گونده، هفته ده و آیدا نئچه سئری شهید بابا ساعی خیاوانیندان كئچیرلر. آمما چوخوموز او آدین كیم اولدوغونو بیلمه ییریك و چوخلاریدا  او شهیدی تانیماییرلار. بو قیسا یازیدادا اولمالی اولسا، اؤز وظیفه میز بیلیب آذربایجانیمیز و گؤزل ایرانیمیزین پاك اینسانلاریندان بیری اولان شهید بابا ساعی نین یاشاییشی نی سیز عزیز اوخوجولاریمیزا یازیریق. اومود ائدیریك او شهیدین روحو بیزدن راضی اولسون.

1333- نجو گونش ایلینده، بیر یوخسول و زحمت چكن عاییله ده دونیایا گؤز آچدی. چتین گونلر و فقیرچیلیق ایله اوشاقلیغینی باشا یئتیردی. اؤلكه میزین مین لرجه حسرت ده قالمیش یوخسول اوشاق لارینا تای، قولدور شاه حوكومتینده تحصیل دن دالی قالیر. اونون تانری وئرمیش و طبیعی باجاریقلیغی، یاشامینین ایلكینده یوخسوللوق ایله معاش اوچون ایشله ندی. او ایشچی لیك ایله چرچی لیك (الده ساتیجی لیق) ائتمك له اؤزو ایله عاییله سینین خرجین -آزدا اولمالی اولسا- چیخاردیردی.

شهید بابا ساعی، بعضی یوخسوللوق دان راحاتسیز اولوب یولوندان آزان اینسان لارین ترسینه، یوخسوللوق دان اینجیمه ییب و اؤز باجاریغیندان فایدالاناراق، فقهی و قورآنی علم لرینده تحصیل آلماغی باجاریر. اونون كیلاسیك ساوادینین اولمامازلیغینا باخمایاراق، قورآنین اَن یاخشی درس وئرنی اولدو و ایشینه و سؤزونه عمل ائتدیگی اوچون، سؤز – صؤحبتی دیللر میثالی اولموشدو. بابا ساعی، اورمیه نین اؤزو و كندلرینده مختلیف قورآن جلسه لری قوروردو و اونون یانیندا یئنی یئتمه لری (نوجوان لاری) داغچیلیغادا آپاریردی و اؤز كیلاسلاریندا بؤیوك و دیرلی اینسانلار تربیه ائدیردی. بو اینسانلار سونرالار انقلاب دؤیوشله رینده بؤیوك حماسه لر یاراتدیلار. اونلاردان؛ شهید سردار نادر علیزاده ، شهید رحمان حسن زاده ، شهید محمد خمسه لویی و باشقالارینی آد آپارماق اولار و چوخلاریدا ایندی یاشاییرلار و هر بیری اؤز یئرینده اؤلكه یه قوللوق ائدیرلر.

آشیق دهقان فرقلی بیر اینسان

آشیق دهقان:

آشیق سس سیز لرین سسیدیر

شهامت نشریه سینین یاییلماسینین ایلك گونوندن آذربایجان آشیق صنعتینه ده یر وئرمك و بو یولدا جاندان- اوركدن امك چكنلری یوخلاماق و ائلیمیزه تانیتدیرماق بیزیم اصلی وظیفه لریمیزدن اولوب دور. بو یولون اوزوناسیندا بو ساییمیزدا آذربایجانین مهم و بؤیوك آشیق لاریندان بیری اولان آشیق «محمد حسین دهقان» ایله دانیشیق آپارمیشیق. آشیق دهقانی تانیتدیرماق لازیم دئییل و ائلیمیزین هامیسی بو قوجاماق كیشینین اؤزو و سسی ایله تانیشدیر. آشیق دهقان صمیمیت له بیزیم دانیشماغیمیزی قبول ائدیب و قیسادا اولمالی اولسا اورك سؤزلرینی سیز عزیزلریمیزله پایلاشیب دیر.

آشیق دهقان، كسینلیك له آذربایجانیمیزین قالارگی وارلیق لاریندان بیریدیر. آشیق دهقان، بوتون میللی و اولوسلار آراسی فئستیواللاردا ایشتیراك ائدیب و آذربایجان موسیقیسینی دونیایا تانیتدیرماغا الیندن گلنی اسیرگه مه ییب دیر. آشیق لاتین آمریكا، فرانسه، آلمان، سوئد، آذربایجان جومهوریتی، توركیه و ... اؤلكه لرینده مختلف موسابیقه لرده و فئستیواللاردا قاتیلماقلا اونلارجا قیزیل بویون باغی و لؤوحه لر قازانیب دیر. خاطیرلاتمالیییك آشیق كئچن ایللرده موسیقی دوكتوراسین آلیب دیر.

 علی دهقان؛

 اورمیه آدلیم لاریندان

علیقلی اوغلو اولان علی دهقان، 1289- نجو گونش ایلینده، اورمیه ده دونیایا گلدی. ابتدایی تحصیلاتینی «احمدیه» مدرسه سینده كئچیردی. میرزا حسین مجتهد ایله میرزا ابو تراب مجتهد، اونون جدد لری اولاراق، آذربایجانین عالیم لریندن ساییلیردیلار. او 1305 ایلینده اورمیه نین پهلوی اورتا اوخولولندان بیرینجی دیپلوم آلانلاردان اولوب، اوزامانین معارف وزارتیندن بیلیمسل (علمی) بویون باغی سی آلمیشدی. دهقان، تحصیلاتینی ریاضی قولوندا (رشته سینده) تئهرانین علوم بیلیمگه سینده (دانشكده سینده) و تربیتی علوم درس لرین ایسه تئرانین یوكسك (عالی) اؤیرتمنلیگینده (دانشسراسیندا) سون وئریب، لیسانس بیلیم بلگه سینی (دانشنامه سینی) آلیر. او اینیگیزجه، فرانسه جه دیللرینه تانیشلیغی وارییدی. دهقان تبریزین اؤیرتمنلیگینین قوروجولاریندان ایدی و 1323- نجو ایلینه كیمی – اون ایل- اورانین رییسی اولور. او، رحمتلیك محمد معزی (اورمیه نین پهلوی اورتا اوخولوندان تحصیل آلانلاردان ایدی و 1320 دن 1323 كیمی باتی آذربایجانین كولتور -فرهنگ- رییسی اولموشدو) -دن سونرا، باتی اذربایجانین كولتور رییسی سئچیلیر و اورمیه ده قالدیغی زامانا كیمی، كوتله (مردم) و خیریه مؤسسه لرین یاردیمی ایله بیر باب كیتاب ائوی و كیتاب اوخوما یئری آچیر و ایندی اوستانین لاپ قدیمی كیتاب ائوی ساییلیر. رحمتلیك علی دهقان، آذربایجاندا پیشه وری حوكومتی زامانی، تئهرانا گئدیب، 1326 ایلینده یوكسك اؤیرتیم اوچون اون نفر له بیرلیكده فرانسه یه گئدیر. او وطنه دؤنندن سونرا 1329-ونجو گونش ایلیننه كیمیكولتور وزارتینده، مختلف مقاملاردا چالیشیر و 1329 ایلینین خزل (مهر) آییندان تبریزین كولتور رییسی اولوب، 9 ایلین ایچینده چوخلو دیرلی ایشلر اؤزوندن یادیگار قویور. اونلاردان نئچه سی:

ـ یئتمیش سگگیز باب كولتورل تیكینتی نین تیكمه سی –مدرسه، كیتاب ائوی و ...

ـ تبریزده، اؤلكه میزده بیرینجی دفعه اولاراق، كیتاب هفته سینین آپارماسی. بو ایشیی هر ایل دوزنلی (مرتب) آپارماسی، میللی بیر ایشه چئویریلدی.

ـ آذربایجان-نین كولتور تاریخینین چاپ ائتمه سی.

ـ اوستاد شهریارین مقامینی عزیزلندیرمك و تبریزده بیر اورتا اوخولا اونون آدینا قویماق و بایرام (اسفند) آیینین اون آلتی سینی شهریار گونو آدلاندیرماق.

ـ یئنی اوخول لارین آدلارینا، ادبسل (ادبی) و كولتورل (فرهنگی)، شخصیت لرین آدینی قویماق – اؤزللیك له مشروطه چاغیندان-.

آدی جانلی قالمیش دهقان 1338 ایلیندن 1348 ایلینین سونونا كیمیتبریزین میللی كیتاب ائوینین باش یازانی ایدی و ایندی ده دؤرد نوسخه او نشریه دن، آستان قدس رضوی و ارشاد و كولتور وزارتینین كیتاب ائولرینده قالیری. دهقان، 1338 ایلینده گیلان اوستانداری و 1340 ایلینین قویروق دوغان (مرداد) آییندان، 1343 ایلینین قورا بیشیرن (تیر) آیینا كیمی دوغو (شرقی) آذربایجان اوستانداری اولموشدو. تبریزین گؤی مچیدینین گونبزی رحمتلیك دهقان و اوستاد رضا معمار-ین ایستك و یاردیم‌ لاری ایله مرمت اولدو.

رحمتلیك علی دهقان دان یاییلمیش اثرلریندن؛ «سرزمین من زرتشت» -بو كیتاب ایندی یه كیمی اورمیه اوچون چاپ اولونان مهم قایناق لاردان بیریدیر- ، «انگلستان و ایران و تعلیم و تربیت در آمریكا»، «تعلیم و تربیت در كشور استرالیا و مدارس یك اتاقه و چند كلاسه»، آد آپارماق اولار.

اونون حاضیرلاییب، چاپینا عؤرو یئتیرمه ین كیتابلاردان ایسه؛ «حكومت یك ساله پیشه وری در آذربایجان»، « تاریخ روابط ایران و روسیه در دوران تلط اسلاوها بر سرزمین روسیه تا فرو پاشی اتحاد جماهیر شوروی-حدود6 جلد-»، «رسالة تعلیم و تربیت در فرانسه و تربیت ممالك فرانسه»، «تاریخچة وجه تمسیة مدارس تبریز»، « فرهنگ آذربایجان»، آد آپارماق اولار.

رحمتلیك علی دهقان، 1381-ینجی گونش ایلینین اوغلاق (دی ماه) آییندا، دوخسان ایكی یاشیندا تئهراندا، دونیا ایله ویداعلاشیب، دونیاسین دَییشیر. اونو كرج شهرینین امامزادا طاهیر، مقبره سینده توپراغا تاپشیریبلار.

حاضیرلایان: حسین واحدی

 اورمیه ده بیرینجی‌قار...

... Urmiyə,də birinci qar














 شكیللر : حسینـ واحدی

Şəkillər : Hüseyn vahedi

علی ضیایی ایله دانیشیقدا:

تئاترا ده یر وئرمه لییك..

غربی آذربایجانین تئاتر دورومونو بیلمك اوچون، اورمیه شهرینین گنج و زحمت چكنلرینین بیری اولان «علی ضیایی» ایله صمیمی دانیشیغیمیزی سیز عزیز اوخوجولاریمیزا تقدیم ائدیریك، اومود ائدیریك بو دانیشیق تئاتر اوچون فایدالی اولسون.

-        اؤزونوزو اوخوجولاریمیزا تانیتدیرین؟

من «علی ضیایی» اورمیه نین سید جاواد محلله سینده دونیایا گؤز آچمیشام و ابتدایی و اورتا تحصیلاتیمی قورتاراندان سونرا تهراندا نمایش قولوندا (ریشته سینده) لیسانس آلمیشام. من 1375 ایلینده نوكلر فیزیك بیلیمی (فیزیك هسته ای) قولونو ترك ائدیب سرباز گئتدیم و نمایش له تانیش اولدوغوم اوچون سربازلیقدان سونرا نمایش قولون اوخوموشام. لیسانسی بیتیرمكدن سونرا اورمیه یه قاییدیب، » نمایشخانه « مؤسسه سین آچمیشام و تئاتر و نمایشه علاقه سی اولانلارا بیر یئر اولماق اوچون بورانی آچماق منیم اؤزومون هدفلریمدنییدی. اورمیه ده بو قولا گئتمك اوچون هئچ بیر مؤسسه یا یول گؤسترن بیر یئر یوخویدو و بودا منی بو مؤسسه سنی آچماغیما ترغیب ائتدی.

-        خالقیمیزلا، تئاتر و یا نمایشین رابطه سین نئجه گؤرورسونوز، تئاترین جامعه یه ائتگی سی (تأثیری) نه قدردیر؟

عاییله لر ایچینده تئاتر و نمایش یئرینه دوشمه ییبدیر و هله ده چوخلاری اویونچویا (بازیگره)، مشغول ائدیجی گؤزو ایله باخیرلار، اویونچولوق حیسسی بیر ایش دیر و آكادمیك اولدوغو اوچون، قایدالی ساییلیر. تئاتر و اویونچولوق اینسانلارین عقده سین آرادان آپارماسیندا مهم رول اویناییر، جامعه نین دردلرین تئاتر ایله گؤسترمك اولور و بو آرادا تاماشاچیلارلا یاخشی بیر ایلگی قورولسا و باخانلار اؤز دردلرینی اوردا حیسس ائده بیلسه لر، اوركلری بوشالیب، راحاتلاشاجاقلار و بودا جامعه ده جدی توتولمور، بورادا تئاتری مشغول اولماق گؤزونده گؤرورلر، یعنی تئاتر باخماق ایمكانی اولورسا! هفته نین سون گونلری گئدیب نمایشه باخماق و بیر آز گولوب، باشلارین قاتیب ائوه دؤنمك دئمكدیر!

تئاتر پیسكولوژی (روانشناسی) باخیمینداندا یوكسك (عالی) درجه ده یئری وار و نمایش قالیبینده خالقیمیزا چوخ سؤزلری دئیه بیله ریك، باخساق تلویزیون دا  بعضی اؤیرتمه لری (آموزش لری) گاز،برق یا باشقا ارگان لار نمایش قالیبینده خالقیمیزا اؤیره دیرلر و بونون ائتگیسی (تأثیری) باشقا یوللاردان چوخدور.

كولتورل باسقین-ین (تهاجم فرهنگی نین) ، قاباغین آلماقدادا نمایش و تئاترین یوخاری درجه لی رولو وار، بیز اؤز كولتوروموزو دیری ساخلاماق اوچون بو موضوعیا چوخ ده یر وئرمه لیییك، میثال اوچون اورمیه نی دئسك آذربایجان بؤلگه سینین مدنییتینده بؤیوك بیر یئره مالیك دیر و شهرلشمه تاریخینده بو منطقه نین او بیری شهرلریندن داها چوخ قدیم تاریخی وار، حتتا تبریزدنده قاباقدیر و بو سبب اولور بیز كولتوروموزو ساخلاماغا لاپ چوخ زحمت چكك، آما بو مدنییتین قاباغیندا، تئاتر باخیمیندان اورمیه اؤزونه لاییق بیر یئرده دئییل و بو قُولو (رشته نی) یئنیدن دیریلدیب یوكسك یئره چاتدیرمالیییق و بو یولدادا كولتور یاراتما (فرهنگ سازی) اولماییب.

-        اوشاقلارلا تئاترین ایلگیسی نئجه دیر؟

تئاترییلا اوشاقلاریمیزین عقده سین بوشالدا بیله ریك، میثال اوچون بیزیم اؤیره تیم‌ (آموزشی) مؤسسه ده تئاتر درمانلیغی آدیندا كیلاسلاریمیز اولور و بو كیلاسدا اوشاقلارین پیسكولوژی لرینین اوستونده ایشله ییریك و نمایش قالیبینده، بوشلوق اولان یئرلری ترمیم ائدیریك و اویونلا كئچمیشده اولان عقده لر بوشالیر و بودا اوشاغی راحاتلادیر و جامعه ده راحاتجا یاشاییر و بونو یونگول توتماق، كولتوروموزه ضربه وورور.

-        سیزجه عاییله لر بو قونویا نه گؤزده باخیرلار؟

عاییله لر ایچینده تاسفله هله یئرینه دوشمه ییب و نمایش یا تئاتر ایله چوخ تانیش ده ییرلر و بیلیم یوردونا (دانشگاها) گئده نده ده بونو سئچمه یی دوشونمورلر و گئتدیكجه بو دوزه له بیلر.

-        بونا نه یوللارییلا و كیملر یاردیم (كمك) ائده بیلر؟

یاردیم ائتمك اوچون نشریه لر، رادیو – تلویزیون، مسئول لار و.. بئلنچی یاردیملارلا چوخ ایشلر گؤرمك اولار، مثلا، تورك دیلینده اولان «آداخلی» سریالینا باخساز، بو فیلمدن یاخشی استقبال اولونوب و یا بوندان اؤنجه یایینلانان «دومان» ، «آتا» و باشقا توركجه سریال لار، اؤز یئرلرین جامعه ده تاپیبلار و استقبال دا بونلاردان چوخ اولوبدور و بونلار كولتورل باسقین –ین قاباغیندا مهم رول اویناییرلار.

آما تاسف له تلویزیون تئاترا یاخشی ده یر وئرمه ییبدیر و تئاتر اوچون هئچ یاریم ساعاتلیق دا برنامه یوخدور و تئاتر اوچون هفته لیك برنامه اولسا او برنامه ده تئاتر جامعه ده تانینار و تئاترین خبرلری و چتینلیكلرده یاییلار (پخش اولار). بئلنچی ایشله ده گؤزلر تئاترا عادت ائدر و بودا جامعه ده احتیاج اولاراق یئرینه دوشر.

نشریه لرده تئاترا گؤره هئچ اولماسا بیر ستون آییریب بو موضوع یا درین باخمالیدیرلار و من اومود ائدیرم بو گئتدیكجه گؤروله جك.

مسئوللاردا مدیریت ضعفینی آرادان آپارمالیدیرلار و ده ییشیكلیك لر و برنامه سیز ایشلر تئاترین تانینماماسینا ندن (سبب) اولوبدور و اوزون مدت لی برنامه لر ایشلریمیزده یوخدور و بعضن سلیقه لی ایشلر برنامه لری قاباغا آپارمیر.

تازالیقدا دؤولتی بؤلوم لرین حمایتیده آرتیب دیر و »سازمان ملی جوانان« و »حوضه هنری« هره سی آیری – آیری فئستیواللار (جشنواره لر) آچیرلار، آمما دردیمیز بئلنچی ایشلرله حل اولمایاجاقدیر و ایشلریمیزده وحدت اولمایینجا موفق اولمایاجاییق.

تئاتر اوچون نظارت ده ضعیف دیر و بعضی خصوصی اؤیرتمه یئرلرینده اوچ آیا مدرك وئریرلر و بودا دوز ایش دئییل و تئاترا ضربه وورور.

-        تئاتر نجور بیر احتیاج ساییلا بیلر؟

باخین، اینگیلیزجه (انگلیسی) اؤیرنمك نئجه یئرینه دوشوب، چوخلاری چالیشیر بو دیلی اؤیرنسین و اؤزلرینه بیر احتیاج بیلیرلر و گرك جامعه میزده تئاتردا بئلنچی یئرده اولسون، و هامی تئاترین ده یرین بیلسین. بیر مهندیش، دوكتور، بسله ییجی (پرستار) و... خالقیمیزلا داورانیش لارین (رفتارلارین) باجارا بیلسه لر چوخ چتین لیك لر قاباغا گلمز و یا بعضی آتا – آنالار اوشاقلارلا مختلف موقعیت لرده نئجه داورانسینلاری بیلمه ییرلر، یعنی نه زامان حیرصله نیب و نه زامان تشویق ائتسیملر و حیرصله ننده دوغرودان حیرصله نیرلر و بعضن ائله ایشلر گؤرورلر، اوشاقلاردا پیس خاطیره یارانیر و اؤزلریده سونرادان پئشمان اولورلار. تئاتر چون نمایش دیر بوتون داورانیشلار نمایشی دیر و هئچ كیم دوغرودان حیرصلنیب اؤزونده راحاتسیز ائتمیر و بو نمایشی حیرصلنمه یی ده اؤز داورانیشیمیزا گتیرمه لیییك و بونو دوشونسك تئاترا باخماق و بو حیسس لری باجارماق بیزه احتیاج ساییلار.

آرتیق دئسك، تئاتر احتیاج دیر، تفریح و باش قاتما دئییل، قونشو اؤلكه لرده مثلن آذربایجان جومهورییه تینده «آرشین مال آلان» و «مشدی عیباد» ، نمایش لری خالق ایچینده اؤزلرینه یئر آچیبلار و حتتا دانیشیقلاریندادا تأثیر قویوبدور و یا آوروپادا «شكسپیر» نومایش لرین میثال وورماق اولار.

حتتا فرانسه نی دئسك، بو اؤلكه ده تئاتر عاییله لر ایچینده یاخشی بیر حیسس یارادیب و دئیلر لر فرانسه لینین هفته سونو تكجه ایكی دولاری اولسا، بیر دولارین تئاتر اوچون آییراجاقدیر.

تئاتر جانلی (زنده) اولدوغو اوچون تأثیری تلویزیوندان داها قاباقدیر، چون تئاتردا اویونچویلا، باخانلار اوز – اوزه و نفس – نفسه دیرلر و هر نه جانلی دیر و حتمن ده تأثیری یوخاری اولاجاق دیر و منجه عاییله لر تئاتری اؤزلرینه احتیاج بیلمه یینجه، تئاتر یئرینه دوشمه یه جك.

-        تئاتر، اوخویانلار بیزیم اوستاندا نه چتینلیكلرله اوز – اوزه دیرلر؟

تئاتر اوخویانلار اوچون ایش زمینه سی اوستانیمیزدا یوخدور و بودا، اونلاری تهرانا یا باشقا شهرلرده ایش تاپیلان شهرلره گئتمه لرینه ندن (سبب) اولور، ائله ایش گؤرمه لیییك، بئلنچی اینسانلاریمیز درس لرین قورتاراندان سونرا اؤز اوستانیمیزا قاییتسینلار.

-        سونوندا نه دمك ایسته رسینیز، بویورون؟

یئری وار، كئچمیشده تئاترا زحمت چكنلرینده آدلارین آپارام، البته چوخونون آدی یادیمدا دئییل آما هر حالدا یادیمدا قالانلاردان؛ آغالار غلامرضا عزیزی، جلیل آغداشی، جلال ذوالقدر، خسرو دستگیر، رحمتلیك بهمن احمری، رحمتلیك شهریار جعفر دوست ،... و ایندیكی نسیل دن، پدرام رحمانی، بابك لطفی، حامد اسماعیل وند، كریم علی خواه (كریم بی، فجر فئستیوالینا كیمی ایش آپاریب دیر) و... بو عزیزلریمیز و آدلاری یادیمدا اولمایان چوخلو عزیزلر، تئاتردا  و اؤیرتیمده (آموزش ده) زحمت چكیب و چكیرلر.

سونوندا سیزدنده بو موضوع یا ده یر وئردییینیزه گؤره تشككور ائدیرم و اومود ائدیرم، بو دانیشیق  بو موضوعنون جامعه ده یئر تاپماسینا، بیر باشلانیش اولا.

دانیشیغی آپاران: حسین واحدی