آذربایجان صحنه سینین اونودولماز لیلی سی “قارا گیله”نین بیر عؤمورلوک نیسگی‌لی

 اردبیللی روبابه مورادوانین حیات حیکایه سی.

“سورونه-سورونه ده اولسا گئدیب، ائویمیزی گؤروب، سونرا اؤلیدیم...”

حاضیرلایان: جاواد ولیزاده

آیازلی قارلی قیش، فصیل لر گؤزلی باهاری قارشیلاییر ، اونا باش اییر، اؤز تاخت تاجینی طبیعتین فسونکار قیزینا تحویل وئریر.  ایشوه لی نازلی باهار، اردبیلین قارلی داغلارینا یاز عطری، یاز نفسی گتیریر. بیر الینده قیرمیزی خونچا ایچینده یئددی چئشیت (نوع) شیرنیات بویالی یومورتا، یام یاشیل سمنی، زعفرانلی پیلو، بیر الینده ایسه میرزه خلیل کیشینین بایرام پایی. نوروز گؤزلینین باغیشلادیغی بو پای، ایشراقی لر آییله سینه اولاد پایی، قیز پایی اولور. و بئله لیکله 1312-جی ایل آغلارگولرین(فروردینین) 2-ده روبابه مورادوا دونیایا گؤز آچیز. میرزا خلیل کیشینین، قیزی آغلایاندا اونا موسیقی آلتی اولان روباب-ین سسینی خاطیرلادیرمیش، ائله اونا گوره ده قیزینین آدینی روبابه قؤیماقا قرار وئریر. ائولری دربندی کوچه‌سینده یئرلشیردی. بیر نئچه اوتاق‌لی، آینابندلی، راحت بیر ائو ایدی. حیط‌لرینده بالاجا چارحوووز، رنگبرنگ، عطیرلی گول-چیچک‌لر واردی. قاپینی آچان کیمی گول‌لرین عطری آدامی بیهوش ائدیردی. روبابه بو آئله‌نین ایلک اؤولاد پایی ایدی. اوندان سونرا داها ایکی قارداشی و دؤرد باجی‌سی آنا‌دان اولموشدو.  روبابه بیر ایستعدادلی قیز کیمی بؤیویوب بؤیا باشا چاتیر، اردبیلین سازچی یئنی یئتمه لری آراسیندا روبابه نین اؤز یئری اولور، اوره­ یه یاتان، ملاحتلی سسی، ایفاسی اونو تای توشلاریندان فرقلندیریردی روبابه نین آوازی ائشیدیلنده سانکی بولودلار داغلاردان آشاغی ائنیر اؤرپه یینی گوی چمنه سررک مفتوت مفتون بو سسه قولاق آسیردی. شاقراق زنگوله لری ساوالانین آغ سولاری اردبیلین ساری بولبوللری تک اورکلری قرور بولودلاری ایله دولدوروردی.

حضرت على (ع) ین دوغوم گونو ایله بیرگه آتا گونو بوتون آذربایجان آتالارینا موبارک اولسون.

آتا

 یازان: حسین واحدی

هر بیر اینسانین آرخاسی، قوللاریمیزین توم گوجو، اورگیمیزین اورگی،كرال لار- كرالی، آتادیر.

گئجه- گوندوزون یوخ ائدیر. عایله سی ایسه شن یاشاییر. جننت ایسه آنالاریندیر!

آتا، بوتون دونیانین پادیشاهیدیر. دونیانین كؤكو بیزیمده اولسا، «یئنه سولطان آتادیر.»

آتا، گوجدور، باشا تاج، قلبه فرحدیر. او حورمت دیر، كیشیلیكدیر، تومجه لره (جمله لره) گلمه ین بیر دیریلیک دیر.

آتا شرفدیر، شؤوكتدیر، زیروه دیر، ربّ دیر. آتا بیزی دونیایا پای وئرن ان قیمت لى ملک دیر.

آتا، آتادیر...

ساری گلین آذربایجان موسیقی سینین دانیلماز شاه اثری

یازار: محمدعلی ارجمندی

آذربایجانین زنگین فرهنگی، موسیقیسی بوتونلوكده خالق فولكلور میراثی اوقدر گوجلودور كی، گاهدان اوبیری میللتلری ده بو میراثی اؤزلرینه صاحاب چیخماق اوچون وسوسه یه سالیر، بونلاردان بیرسی آذربایجانیمیزین انودولماز خالق اثری ساری گلین ماهنی سیدی. بو شاه اثری ارمنستاندا و اؤزلیکده اونلارین فیکیر باشچیلاری ساختاکارلیقلا، اؤزلرینه صاحاب چیخماغا چالیشیرلار.

بو آرادا دئمك اولار بیزده گوناهسیز ساییلمیریق، آتالار دئمیشكن، مالینی یاخچی ساخلا، قونشونو اوغرو توتما!

ساری گلین نه تک آذربایجان موغام موسیقی سینین اَن بارز نیشانلاریندان بیری سایلیر بلكه اونون دویغولو الهی سسی و آهنگی یوخاری سَویه ده مسلمان عرفانین اوزه چكیب گؤستریر.

ساری سمیده اوزن شور موغامیندا گزن ساری گلین شوبهه سیز موغام موسیقیمیزین آیریلماز بیر پارچاسی سایلیر، ساری گلینین تكجه سحرانگیز سسی اؤزگه لری بوشاه اثره تاماح گؤزیله باخماسینا کیفایتدیر.آما سانكی ساری سیمه، ‌اینجه روحا توخونماق اولماز و قوی بوتون بشریت بیلسین ساری گلین آذربایجانین دانیلماز خالق ماهنی سیدی.

ساری گلینین یارانما تاریخینه گؤره نئچه فیكیر سؤیلنمیشدیر.ساری گلین قدیم آشیق سبكینده اولان خالق ماهنی سیدی. بو ماهنی یئددیلیك قوشما اوستونده قوشولوب، هابئله شور موغام اوسته تكمیلله شیب، بویئددی لیك قوشما ایله شور موغام آذربایجانین موسیقی سینه عائیددیر، بوندان علاوه بوتون موسیقی آلت لرینده (اؤزلیكله تاردا) ساری تئل تام تئللرین گلینی آدلانیر، ساری گلین ماهنی سی بو تئللرده چالیندیغینا گؤره داها چوخ بو آدا اویغون گلیر.

داها بیر فیكیر ساری گلینین یارانماسین شاه ایسماعیل خطائی یه نیسبت وئریر بئله نقل الوب شاه ایسماعیل قیزلباشلارین پایتختی تبریز ده اولار كن بیر گؤزل رقاصه قیزی سارایندا گؤرن كیمی بو سؤزلری دیله گتیریر و یا خود دئییرلر ساری گلین شاه ایسماعیلینن سئوگیلیسی ایدی.

ساری گلینین یارانماسینا گؤره داها بیر صوحبت ده قالیر. اودا بوندان عیبارتدیر: ساری گلین ماهنی سی 1915 جی میلادی ایلده ارزروم دا ساری شین قیزا عاشیق اولان بیر تورك عسگرین نیسگیللی سؤزلریندن یارانیب. قیزین ننه سی بو وصلته مانع ایدی. سونرالار بو عسگر ساواش مئیدانیندا شهید اولار كن یولداشلاری اونون دیلیجه ساری گلینی اوخویاراق دیللره سالیرلار.

هر حالدا ساری گلین بیر خالق اثر اولا، سونرالار اونو شاه ایسماعیل یا تورك عسگری یارادا اساس بودور، بونلارین هامیسی قدیم آذربایجان تورپاغیندا یارانیب. هابئله یئددیلیك قوشما اوستونده اوخونوب یازیلماسی دا ان اساس موضوعدور.

ساری گلینین تاریخ ، مكان و سؤزدن علاوه موسیقی آلتلرینده ده آذربایجان خالقینا عایید اولماسی ایثبات اولونوب، ساری گلین ماهنیسی تاردان علاوه كی ساری سیم لر اوزرینده چالینیر، اونو مشایعت ائدن ان اساس موسیقی آلتی «بالابان» دا شوبهه سیز آذربایجانین غنی موسیقیسینه عاییددیر. بونو دونیانین باشقا بؤیوك موسیقی خادیملری او جمله دن فارس موسیقی سینین بؤیوك خادیمی روح ا.. خالقی ده تصدیق ائدیب و بالابانی اصیل آذربایجان موسیقی آلتی آدلاندیریب. «بالابان» ین آدی دابئله بونو گؤستریر (بالا = نارین ، خیردا ـ  بان = سس).

آما هنردن یوخسول اولان ائرمنی قونشولاریمیز بونلارا باخمایاراق آذربایجانین زنگین و دانیلماز صنعتینی دانیب اؤزلرینه صاحاب چیخماق ایسته ییرلر نئجه كی بالابانین، ساری گلینین آدی اوستونده اولا اولا اوتانماییب بیزیم دیر دئییلر. سؤزیئرینه گلمیشكن بیر نمونه بئلنجی ساوساق سؤزلردن گتیرسك گرك سیز اولماز.

بیر ایكی ایل بوندان اؤنجه آوروپا دا قورولان موسیقی فئستیواللارین بیرینده، بیر ائرمنی ایشتراكچیسی بئله دئمیشدیر، ساری گلین و قدیم موسیقی آلتی بالالان اصیل ائرمنی میراثی سایلیر. آما ائله او عین ده بوسؤاللا قارشیلانمیشدیر ندن بس آدی ساری گلین دی؟ ائشیتدیلمه سی بوراسیدی. دؤنوب دئمیشدی : آد داها اونملی دئییل! «ساری آقجیق» دا اولابیلر . اونون بو سخیف سؤزو بوتون ایشتیراكچیلارین گولوشونه سبب اولموشدور.

اولا بیلسین او دوز دئییب! آد داها اؤنملی دئییل! نئجه كی فخر ائله دییی آدلاری سورن- كارن- ده اونلارین دئییل بلكه قدیم پهلوی دیلیندن اونلارا یادیگار قالیب. ایندیسه گلیر دئییر ساری آقچیق آما دوشونمور حتی اؤز دیلینده ده گلینه آقچیق دئمزلر بلكه بالاجا قیز اوشاقینا آقچیق دئییرلر، اوندان ساوا بو آرادا ساری نئجه اولاجاق بیلمیریک!

سونوندا ساری گلین ماهنیسینا بیر داها نظر سالیب، گؤرك آذربایجانیمیزین قدیم عادت عنعنه سین نئجه دیله گتیریب دانیشیر، بو ماهنی دا هر بیر بندین اؤزونه گؤره اؤزل بیر معناسی وار. بو سبب اوزوندن ماهنی ائشیده نی درین دوشونجه یه مجبور ائدیر.

«ساری گلین»

ساچین اوجون هؤرمزلر ..

گؤلوسولو درمزلر ..

ساری گلین ..

بوسئودا نه سئودا دیر؟ ..

سنی منه وئرمزلر ..

نئیلیم آمان، آمان نئلییم ..

ساری گلین .

بو دره نین اوزونو ..

چوبان قایتار قوزونو ..

نه اولا بیر گون گؤریدیم ..

نازلی یاریمین اوزونو ..

نئلییم آمان، آمان ..

ساری گلین ..

عاشیق ائللر آیریسی ..

شانا تئللر آیریسی ..

بیر گونونه دؤز مزدیم ..

اولدوم ائللر آیریسی ..

نئیلیم آمان آمان ..

ساری گلین.

تاریخیمیز، وارلیغیمیز

 یازان: حسین واحدی

هر بیر اؤلکه نین، هر بیر شهرین، اؤزو اوچون، کئچمیشى ایله تاریخى واردیر. آتا- بابالاریمیز، دئمیش کن: «کئچمیشى اولمایان خالقین، گله جه یى، اولا بیلمز.» بو گؤزل آتالار سؤزو، قونونو، آچیق- آیدین، آچیقلاییر. گؤزل، یام- یاشیل، افتخارلى، کئچمیشى ایله گله جه گى پارلاق، عزیزایرانین باشى اولان، سئویملى آذربایجانین، قاریش- قاریشى تاریخى ایزلرله دولودور. آذربایجان بؤلگه سینده اولان، بعضى تاریخى اثرلر، ایران-دان علاوه دونیادا ایسه تانینمیش و آدلیمدیرلار.

  اونلاردان، «تیکان تپه ده، سوغورلو(تخت سلیمان)- اورمیه ده گؤگ تپه، جومعه مچیدى- سولدوز دا، حسنلى تپه سى- ماکى دا، قارا کلیسا- اردبیل ده شیخ صفى الدینین مزارى، جمعه مچیدى- شهر یئرى، خیاو دا- تبریز ده، گؤى مچید،تبیر بازارى، علیشاه ارکى- کلیبر ده، بذ قالاسى- جولفا دا، سنت استپانوس کلیساسى- ماراغا دا، رصد خانا- زنجان دا، سلطانیه گونبزى و ...» آد اپارماق اولار.  بو آرادا، غربی  آذربایجانا دؤندویوموزده، گؤزل و تایسیز طبیعتینین یانیندا، مختلف دئورلردن قالمیش اثرلرله، هر اینسانین ماراقینى اؤزونه چکیر.  بو تاریخى اثرلر، بیزیم پارلاق کئچمیشیمیزى گؤستَرمکدن علاوه، باشقا یؤن (جهت) لردن ده، اهمیت لى ساییلیر. بو مهم لردن بیری توریست لرین علاقه سینى بؤلگه میزه چکمک دیر.

 بو قونویا حددن آرتیق اؤنم (اهمیت) وئرمه لى ییک. توریستى اولان، اؤلکه لر و اونلارین ایچینده شهرلر،اقتصادى دورومدان، یوکسک یئرده دایانیب لار. توریست لرین گلمه سییله،مختلف ایش لر یارانیب، ایش فرصتی ده چوخالار. باتى آذربایجان دفعه لرله یازیلیب، دئییلدیک لره تای، توریستى باخیمدان یوخارى پتانسییله مالیک دیر. آنجاق بونا نه قه در دیَر وئریلیب، یوخسا وئریلمه ییب دیر، سیز عزیز اوخوجولاریمیز داها یاخشی بیلیرسینیز! تاریخى اثرلریمیزى نه قه در قوروموشوق هامى یا بللى دیر. اوستانین، چوخلو شهرلرایله کندلرینده ، کئچمیشدن یادگار قالان ایزلرى قوروماق  هامیمیزین بورجوسایلیر.

 غربی آذربایجانین، اؤزللیکله اونون مرکزى ساییلان اورمیه نین، بعضى اثرلرى باشى سویوقلوق ایله باخمامازلیق دان، آرادان گئدیب، بعضى لرى ده، آرادان گئتمک وضعیتینده دیرلر. ائل بیل، اؤز الیمیزله، کئچمیشیمیزى آرادان آپارماق دا، تایسیز اولماق ایسته ییریک!

شهرلرى یئنی لَتمک (نو سازى) آدییلا ، تاریخى اثرلرى، قدیم معمارلیق لا قالان بینالارى، ییخیب یئرلرینه آپارتمان تیکمک، مدرنچیلیک و شهره قوللوق ائتمک اولا بیلمز. آپارتمان قاییرماق، شهرى بؤیوتمک، یئنى ائولر دوزتمک و...، قدیم و تاریخی اثرلرى آرادان آپارماغا سبب و بهانه ساییلمیر. هئچ ندن (علت( له،کئچمیشیمیزى سیلمه یه حاققیمیز یوخدور. آتا-بابالاریمیزین کئچمیشدن یادگار قویدوغو اثرلر، الیمیزده بیر امانت اولوب، گله جک نسیل لره، ساخلاییب، امانتى اونلارا یئتیرمه لى ییک. بوتون بو اثرلر کئچمیشیمیزدن سؤز آچاراق بو شهرین کیملیغین ده ثبوتا یئتیریر. بو بیزیم اوچون هرحالدا اؤنملی اولمالیدیر.

 شهریمیزده اولان بوتون تاریخی مچیدلر، بؤیوک بازار، بدیرلی قالاسینا تای تیکینتی لر و اؤزللیک له آدلار، بو شهرین کیملیغین گؤستریر و  بیزلر بو گون بورجوموز اولاراق بونلاری قورویوب ساخلامالیییق. اونلارجا صفی الدین اورموی، حسام الدین چلبی، میرزا علی عسگر آبادی یه تای عالیم لر، یوزلرجه کلبعلی خان افشار، قاسیملو خان افشار، ممد قولوخان، حیدر عمواوغلو، مش ایسماعیل خان تای ایگید قهرمانلار ،  محدث لر، جبار باخچابانلار و طرزی افشار، مریم جهانگیریه تای ادیبلر و گونو بوگونده مین لرجه عسگرخانلارا، کاظیم خانلارا، باکری لره تای بو توپراغین کئشیین چکن آسلان لاری وار .

بوگون، ایران و دونیا اوزره تانینان، اصفهان ایله شیراز و ...، آدچیخاریب توریستی شهر تانینسالاردا، بونون اساس سببی تاریخى اثرلر ائله جه فرهنگی مفاخرلرینه دَیر وئرمک دیر. ایلده میلیونلارجا، توریست قبول ائدن بئله شهرلرین، اقتصادى وضعیتلرى ده داها آرتیق اینکیشاف ائدیر. اونلار ایله بیزیم فرقیمیز، یالنیز، بیر زاددیر: «اونلار اثرلرین، مفاخرلرین، قورویوب، ساخلاییب، تانیتدیریب لار و توریست گتیرمک اوچون، تانینمالارینا زحمت چکیب لر، بیز ده، ...!!!»

اومود ائدیرم، بو موضوع یا، بوتون اوستانى مسئول لاریمیز، جاماعات ایله بیرلیک ده، تاریخى اثرلریمیزى ساخلاماغا و کئچمیش ایله ایندى ده اولان آدلیم قهرمان لاریمیزا، صاحاب چیخیب، بؤلگه یه، توریست جذب ائتمه گه، داها چوخ زحمت چکیب، بؤیوک آددیم لار آتیب، بیزلرى آللاهین اومود ایله،گله جک نسیل لرین یانیندا، باش اوجا ائتسین لر.

 اوشاق لاریمیز و آذربایجان ناغیل لاری

 حسین واحدی

هامیمیزین اوشاق لیغیندا، ناغیل خاطیره لری واردیر و بؤیوك اولدوغوموزدادا او گون لری خاطیرلایاندا گؤزل دویغوسال آن لار (لحظه لر) یاشادیریق. او دؤوراندان الوان خاطیره لریمیز قالیر و بو خاطیره لرده او زامانین ناغیل لاریندان آلینیب دیر. عیبرتلی و فایدالی ناغیل لاریمیز ایندیده قولاق لاریمیزدا سسلنمكده دیر. آمما ایندیكی اوشاق لار بئلنچی ناغیل لاردان اوزاق قالیبلار.

آتا- آنالاریمیزدان اوشاق لیق لاریندان سوروشاندا، او زامانین تندیر داملاریندان، كورسو باشیندان و ناغیل سؤیله مه لریندن دئیه جكلر و او گون لردن سؤز آچماق دا، اونلارا یاخشی لحظه لر یارادیر.

چئشیتلی ائشیتملی آذربایجان ناغیل لاری، گئتدیكجه اونودولوب گئتمكده دیر و نسیلدن نسیله گلن او عیبرتلی ناغیل لار كولتوروموزون بیر بؤلومو اولاراق، اونودولوب گئدیرسه كولتوروموزده آرادان گئده جك دیر. ایندینین اوشاق لاری باتی (غرب) اؤلكه لرین ناغیل لارینین بیر- بیر آدلارین ساییب قهرمان لارین دئییرلر و بو ایش گئتدیكجه اوشاق لا اؤز كولتورونون آراسیندا آرا آچیب اؤزگه كولتورونه یاخینلیق دویغوسونو یاراداجاق دیر.

قاباقجالار عاییله نین بؤیوك آتا یوخسا آناسی، اوشاق لاری بیر یئره ییغیب اونلارا ناغیل سؤیله ردیلر. اوشاق ایسه او ناغیل لاردا اؤزونو ناغیلین قهرمان لارینین یئرینه قویوب درین بیر خییالا جوماردی. آنجاق بو ناغیل لار اؤزوموزون ایدیلر و قهرمان لاریدا بیزیم قهرمان لارییدیلار. زیرناچی ناغیلی، پیس پیسه لی پوسته خانیم، قوردون ناغیلی، گؤزل فاتما ایله ساری اینك، تولكو ایله قارغا، یالانچی چوبان، ... و مین لرجه بئله گؤزل ایله ائشیتملی ناغیل لاریمیز اؤز یئرلرین، بیزیم كولتوروموز ایله غریبه اولان و ساواشجیل باتی ناغیل لارینا وئریرلر.

تلویزیون ایله رادیودادا بو ناغیل لار اؤز یئرلرین ایتیریب لر و یئرلرینه یابانجی اؤلكه لرین كارتون لارین گونو گوندن داها چوخ یاییرلار. اوستانی شبكه لر بو قونودا اؤنملی رول اویناییرلار و آنا دیلیمیزده اولان ناغیل لارین كارتون لارین توركجه ده دوزلدیب اوشاق لاریمیزا گؤسترمكده كئچمیشدن قالان گؤزل ناغیل لاریمیزیدا دیری ساخلایا بیله جكلر.

آتا- آنالار ایسه بو ناغیل لار ایله تانیش اولوب اونلاری گله جك نسیل لره تاپشیرمالیدیرلار. بونلارین یانیندا اوشاق لار باخچالاری ( مهد كودك لری) داها مهم نقش ایفا ائدیرلر. اوشاقلارین چوخو اوشاق واختی بو یئره گئدیرلر و اورادا رسمی دیلیمیزین یانیندا اوشاق لارین آنا دیللرینین دیری قالماسی و كئچمیشدن قالان كولتوروموزو دیری ساخلامالیدیرلار و فایدالی و تجروبه لی آذربایجان ناغیل لارین سؤیله مكله گله جك نسیل لره بؤیوك قوللوق ائده بیلرلر.

ناغیل لاردا ایسلامی و ایرانی (هر بولگه ده اؤز دیل لرییله) كولتوروموزه یئر آییریب بو روحیه نی اوشاق لارا وئرمه لییك. ناغیل عؤمور وار كن اوشاغین ذهنینده قالیر و اوشاق اؤزون او ناغیل لار ایچینده یاشادیر. چوخلو اوشاق لار نصیحتدن قاچارلار و بونا گؤره چوخلو سؤزلری ائله بو ناغیل لارلا اوشاق لارا دئیه بیله ریك و اوشاغا نصیحتیده ناغیل عونوانیندا چاتدیرا بیله ریك.

رقیه کبیری : اؤزومه و باشقا یازار، شاعیرلریمیزه اوره ییم یانیر

دانیشیق: علی فرهاد

توركجه میزی قوروماق، آنادیلی بورجوموزدور

 یازان: حسین واحدی

اولو یارادان، اینسانلاری یاراداندا اونلارین دانیشدیقلاری اوچون دیلی پای وئریب و اینسانلارلا حئیوانلاری فرقلندیریب دیر. بیز موسلمانلارین قوتسال كیتابی، قورآن-دا ایسه بو دیل لر تانری-دان بیر بَلیرتج (نشانه) اولاراق گؤسته ریلیبدیر. بللی اولدوغو كیمی دیل تانری وریندن، چوخ اؤنملی ساییلیب و یوكسك یئره صاحیب دیر.

بوتون دیللر گؤزل دیر و یئرینده هامیسینا دَیر وئریب اونلاری قورویوب ساخلاماق بیز اینسانلار اوچون آغیر گؤرَودیر(وظیفه)–دیر. بونون یانیندا هر اینسانین اؤز آنا دیلی داها فرقلی و اؤنملی ساییلیر. اینسان اؤز آنا دیلینده دویغولارینی اوزه چیخاریب، اونلاری یاشادیر. آنا دیلینی بیلمه ین اینسان ایسه اؤز آنا دیلینده اولان دویغولاردان اوزاق قالاراق، اؤزگه دویغولاری ایله یاشایاجاق دیر! 

ایندیكی چاغیمیزدا آنا دیلینین یانیندا، هر اینسان دونیانین باشقا دیللریندن، بیر- ایكی سینی ایسه باجاراندا، دونیایا نئچه آچی-دان و نئچه یؤن-دن باخا بیلیب و نئچه اینسان ساییلیر. آمما آنا دیلین بیلمه ین ایسه، اون دیل بئله بیلسه ده، ظولوم آلتیندا یاشاییر. آنا دیلی بیر اینسانین وارلیغی ساییلاراق اونو بیلمه ین اینسان، اؤز وارلیغیندان اوزاق دوشه رك، آنا دیلینده اولان بوتون دویغولار ایله گؤزللیك لردن محروم قالیر. 

دونیانین او بیری اینسانلارینا تای بیزم ده، اؤز آنا دیلیمیز واردیر. بیزیم آنا دیلیمیز اولان توركجه (آذربایجان توركجه سی)، دونیانین گوجلو، گؤزل، قایدالی و دَیرلی دیللریندن ساییلاراق، یاشاماقدادیر. بیز ایسه اونو یاشاتمالیییق. اؤنجه اؤلكه میزین قانونوندان فایدالاناراق، اونو اوخول-لار ایله بیلیم یوردلاردا دیری ساخلاماق ان واجیب اولان دیر و بودا رؤیالاردان اوزاق قالان بیر زاد دئییل دیر. ایسلامی اؤلكه میزده بو ایمكان وار و تئز-گئج یاراناجاق دیر و بو ایشله تانری وَریندن وئریلن پای-ا یییه (صاحب) چیخاجاییق.

اونون یانیندا ایندیكی دورومدا، یئتیری (رسانه)-لرین هامیسیندا، اؤزللیك له رادیو-تلویزیون دا، توركجه میزی تمیز و دوزگون دانیشماق ایله، دیلیمیزه بیر آیری یاردیم ائده بیله ریك. تأسفله بو ایكی یئتیری (رسانه) ده، اؤزللیكله اوستانی شبكه لرده (آذربایجان تورك لری یاشایان اوستان لارین شبكه لرینده) توركجه میزه هر دیلدن بیر آز قاتیب یئنی بیر دیل یارادیب لار و یقین اولاراق كوتله نین ده (مردم) دانیشیغیندا تأثیر قویولور.

گؤزل توركجه میز رادیو-تلویزیون دا دوغرو-دوزگون و تمیز دانیشیلسا، یوزده-یوز كوتله نین ده دانیشیغی دوزگون توركجه اولاجاق دیر. جمله نین سونوندا تكجه بیر توركجه فعل گتیرمه یه، توركجه دانیشماق دئمزلر!! گركلیدیر بونا چوخ دقت ائدیب دیلیمیزین آرادان گئتمه سینه یاردیم ائتمه یك. ایندیكی وضعیت ده توركجه كیتاب لار ایله نشریه لردن ایسه فایدالانا بیله ریك. بو ایشله هم اونلار آیاق اوسته قالار همده توركجه میز یاشایار.

اؤزوموز ایسه دانیشیغیمیزا دقت ائتمه لیییك، نه زامانادك دیلیمیزه خور گؤز ایله باخا جاییق؟ ندن توركجه دانیشاندا جمله میزین چوخونو باشقا دیلده دئییریك، بودا كیلاسمی؟ منجه كیلاس و افتخار، توركجه میزی دوزگون دانیشماقدادیر. پیس عادت لریمیزدن بیری عددلری، بویالاری و... باشقا دیلده دئمك دیر. تورك، توركجه!! دانیشاندا اؤلكه ده یاشایانلارین هامیسی نه دانیشدیغینی آنلایا بیلیر و اودا توركجه میزه هر دیلدن قاتماسی ندنی (سببی) دیر. همن آدام باشقا دیلده دانیشاندا چالیشیر هم تمیز، همده لهجه سیز دانیشسین!! و بیری بیلمه دن آیری بیر دیلین كلمه سین او دیله قاتاندا، ایش گولمه یه چكیر!

دیلیمیزین آرادان گئتمه سی ائله بو عددلر ایله بویالار و جمله میزده تكجه توركجه بیر فعلی ایشلتمك دن باشلاییر، نه زامانا كیمین، بیر-بیریمیزه، واز گئچ نه اولاجاق -دئیه جه ییك؟ دوروم بئله گئدیرسه، ساباح دیلیمیزدن قورو بیر آد قالار!!

دیلیمیزی قوروماق ایسته ییریك سه، بوتون دَیرلی یازیچیلاریمیز، تمیز و توركجه قیرامئرینده یازمالیدیرلار. ان اؤنملی سی، كه/كی، اگر، چونكی، آیا و... كلمه لرینی قوللانماق لا دیلیمیزه آغیر بیر ضربه وورماغا داوام ائدیریك. آمما اونلاری دیلیمیزدن آییرماق لا دیلیمیز داها گؤزللشه جك دیر. بو ایش ایسه یازیچیلاریمیزین وظیفه سینی آغیرلادیر. اونلار توپلومون آیدینی اولاراق، دیلیمیزی جانلی و تمیز یاشادیب، ساخلاماسی اوچون داها چوخ چالیشیب، زحمت چكمه لیدیرلر. 

دیلیمیزی یاشاتما، یئرلرین بیری ایسه اینترنت دیر. وبلاگ لار ایله سایت لاریمیزدا توركجه میزه اؤزل یئر وئریب اونو قوللانماق لا بیر آیری یاردیم ائده بیله ریك.

بو قیسا یازیدا ایسته ییم آنا دیلیمیزی قوروماغی خاطیرلاتماق دیر و هر بیر آذربایجان توركونه اؤز دیلینی قوللانماق و اونو یاشادیب گله جك نسیل لریمیزه ساخلاماق، آنا دیلی بورجودور. اومود ائدیرم دیلیمیز یاشام بویو یاشایاجاق دیر.

نوروز یوخسا اوغوز؟

یازان: بهرام اسدی

 نوروز بایرامی ائل‏لریمیزین آراسیندا اسگی زامانلارین یادگاری اولاراق هله ده داوام ائتمكده‏دیر. بو بایرام طبیعتین جانلانماسی و چؤل-چمنین یئنیدن دیریلمه‏سی‏ایله علاقه‏داردیر و بونونلا اویغون ائل آراسیندا مختلف دب‏لر و رسم‏لر یارانیبدیر. طبیعت جانلانیرسا و اؤز دونون دگیشیرسه ائل‏لریمیز ده بو بایرامدا اؤز دونلارین دگیشیرلر و كیچیكلی - بؤیوكلو تزه پالتار گئییرلر و اؤزلرین طبیعت‏ایله اویغون ائدیرلر. آذربایجان و عموم حالدا تورك ائل‏لرینین بو دون دگیشمه‏لری یالنیز پالتاردا دگیل اونلارین معنویاتیندا دا اؤزون گؤستریر و دئمك قبیله‏لریمیز هم جسمی هم ده معنوی پالتارلارین دگیشیرلر و بوتون داورانیشلاریندا بو بایرامین تأثیری آیدین گؤرونور.

 بایرامدا كوسولولر باریشیر. اوزاق دوشن‏لر یادا دوشور و كین - كدورت‏لر گؤتورولور و بو معنوی پالتارین دگیشمگینه بیر تظاهردور. بایرامدا بؤیوك‏لر ایله گؤروشمك واجب ساییلیر بو ایسه ائل‏لریمیزین آراسیندا بؤیوك‏لره اولان حؤرمتین قاباریق بیر تظاهرودور. اسگی تورك ائل‏لری آنجاق قوجالار و آغ ساققاللارین رأیی و نظری ایله اداره اولونارمیش .

 تاریخی و جغرافی جهتدن باخیلیرسا طبیعت ایله علاقه‏دار ایل بایرامی یا خود نوروز بایرامی بوتون تورك ائل‏لرینین آراسیندا مختلف مراسم‏لر ایله كئچیریلیبدیر و كئچیریلیر. ایندی گؤره‏ك نه‏دن اونون آدی فارسجادیر؟ نوروز یئنی گون دئمك‏دیر و فارس اساطیرینه گؤره بو بایرام جمشید شاه-ین آذربایجانا اولان سفری زامانی یارانیبدیر و همین فارس اسطوره‏ سینده ده بو بایرامین آذربایجاندا یاراندیغینا دامغا وورولور و تأیید اولور. بس، آذربایجاندا و تورك ائل‏لرینده یارانان بیر بایرامین آدی فارسجا اولماسی نئجه اولار ؟

 بورادا تورك اساطیرینه باخماغیمیز گركیر: تورك و آذربایجان اساطیرینده نوروز بایرامی دگیل اوغوز بایرامی گؤرسنیر و بو بایرام آذربایجان تورك‏لرینین افسانه‏لره قوووشموش و پیغمبرلشمیش اولو حكمداری اوغوز اوغلونون یادگاری كیمی قیمت‏لنیر.

 آذربایجان اساطیرینده اوغوز اوغلونون بایرامی مطرح اولور و اوغوز اوغلو بو گون آغیر و اوزون بیر قیشدان قورتولور و بو قورتولماقدا اونا بركت‏لر اوز گتیریر و اوغوز اوغلو بو بركت‏لری و خئیرلری خاطرلاتماق ایچون یئمك - ایچمك وئریر و چال - چاغیر یولا سالیر او گوندن اوغوز طایفالاری همین گونو خاطرلاییرلار و بو گونون اوغوز بایرامی اولدوغو بورادان یارانیر. سونرالار قونشو ملت‏لر و او جمله‏ دن فارس خلقی (و فارس اساطیرینه باخساق جمشید شاه آذربایجانا گلرك) اوغوز ائل‏لرینین بو بایرامین گؤرور، بگنیر و اؤز خلقی آراسینا آپاراراق اونو اؤز دیلینه اویغون اولاراق نوروز آدلاندیریر.[1]

[1] اوغوز اوغلونون ماجراسین ایل آخیر چرشنبه ‏لر كتابی - صحیفه 57 آذر نشر -باكی 1993 ده اوخویا بیلرسینیز.

: قایناق

آختاریشلار و آراشدیرمالار کتابی- چاپ: ۱۳۸۵ - انتشارات یاز

شهامت نشریه سی- اورمیه- 91ینجی ایلین بایرام اؤزل سایی