اورمو
اورمو
آذربایجانیمین یاشیل اؤلكه سی
بؤیوك تورك ائلینین مهربان سسی
دده میز قورقودون ایستی نفسی
سنده دیر، سنده دیر ای گؤزل اورمو
گؤزللر یوردوندا سن اؤزل اورمو
گؤزللیكلرینی تانیان اولسا
زرینین محكین سینایان اولسا
تئز تانیار اونو، تانیان اولسا
گؤزللر ایچینده گؤزلدیر اورمو
اوزون بیر قصیده، غزلدیر اورمو
گؤزللیكلری بیر، ایكی، اوچ دگیل
دولودور، هئچ نهیی اونون بوش دگیل
زنگین وارلیقلاری اونون هئچ دگیل
تورك دیلین دانیشار دیلی اورمونون
اوغوزدان یارانیب ائلی اورمونون
دولاشماق ایسته سن سن بیزیم ائلی
اییلهمك ایستهسن سن بیزیم گولو
اوخوماق ایستهسن سن بیزیم دیلی
بیزیم دیل شیپ-شیرین اورمو دیلیدیر[1]
تاریخی چوخ درین اورمو دیلیدیر
بؤیوك سومئرلرین[2] یادگاریندا
نئچه آشیقلاری[3] وار كناریندا
تورك موسیقیسینین كتابلاریندا
بیر اوزون مطلبدیر اورمو آشیغی
اؤزونه مكتبدیر اورمو آشیغی
)اورمونون یوللاری دوزوم-دوزومدور
اورمو كاروانینین یوكو اوزومدور([4]
وطندیر، ایشیقلی ایكی گؤزومدور
اینجیلره بنزر اورمو اوزومو
تاباقلاری بزر اورمو اوزومو
جمعه مسجدیمیز بیزه عزیزدیر
سؤیومبت[5] بیناسی آبیدهمیزدیر
كاظمخانین داشی سودان تمیزدیر
اوُلولارا چاتیر اورمو تاریخی
دولولارا چاتیر اورمو تاریخی
نازلی چای، باراندوز، كندلری بزر
دره چای، ،شهرچای، شهری گزر
اوچ گؤزلو كؤرپویه كیم دوداق بوزر؟
صفالی، گزمهلی اورمونون بندی
گئیینیب سوزمهلی اورمونون بندی
اورمونون گؤلونه دوشن دوزلانار
اوستونده سئیریشن[6] قوشلار نازلانار
آدالاری[7] گزن قیشدا یازلانار
سولاری دوزلودور باخ اورمو گؤلو
دنیزجه سؤزلودور باخ اورمو گؤلو
باغچالاری اولار میوه یه دولو
آغاجی بار وئرر بوداق دولوسو
انسانین الینین امگیدیر بو
خونچالاری بزر اورمو آلماسی
الدن اله گزر اورمو آلماسی
گل توت باغلاریندا گزمگه دادان
آغزی شیرین اولار كیشمیشین دادان
دادلیدیر دوشابی، حالواسی بالدان
دیلی تك شیریندیر اورمو نوغولو
یاد یوخ، بو یئریندیر اورمو نوغولو
الده كی بودور، چوخ ایتمیشی واردیر
یئددیسین آختارسان یئتمیشی واردیر
بادرشبیسی وار، بیتمیشی واردیر
خاصیتلی اولار اورمو آراغی
درده درمان قیلار اورمو آراغی
بوردا وار حقیقت، حقّین جاداسی
آلپ ارتونقا[8] یوردو، زردشت اوباسی
دانیال درهسی، امامزاداسی
درویشلر مكانی اورمو داغلاری
ارمیشلر مكانی اورمو داغلاری
وطندیر، وطنه گووهنریك بیز
چون اجدادیمیزدان اوندا واردیر ایز
چؤكریك آدینین قارشیسیندا دیز
آذربایجانیمین گؤزودور اورمو
گؤزل آذربایجان سؤزودور اورمو.
بهرام اسدی
[1] آذربایجان فولكلوروندا گلیبدیر:
................
گل اوخو بیزیم دیلی
بیزیم دیل اورمو دیلی
......................
[2] یئنی تاپینتیلارا اساساً سومئرلر، اورمو منطقهسیندن كؤچموش انسانلار اولوبلار.
[3] موسیقیچیلرین آراشدیرمالارینا گؤره اورمو ساز شیوهسی سومئرلر ایله عینیدیر.
[4] دیرناق آراسینداكی بئیت شاه اسماعیل صفوی زامانیندا یاشایان آشیق قوربانیدندیر.
[5] آدینی سهگنبد یازسالار دا بو آبیدهنین آدی سؤیومبتدیر.
[6] ناز ایله اوچانلار، یئریینلر. فارسجا: خرامیدن.
[7] آدا: جزیره، یاریم آدا: شبه جزیره.
[8] توركلرین(ساكالارین) بؤیوك سركردهسی، فارس دیلینده افراسیاب آدلانیب. روایتلره گؤره آلپ ارتونقا بیر مدت كاظم داشیدا اولوبدور.
گؤزل اورمو
گؤزل اورمو (اورمیه)
اورمو دئینده یام- یاشیل باغلار گؤز
اؤنونده سیرالانیرلار، گؤزللیك لر گؤسته ریشه چیخیرلار، اورمو آدی گلنده دوزلو
اورمو گؤلو آنی لارا گلیر، گونشین دوغماسی و یایدا اوزمك. اورمودان سؤز آچاندا
آذربایجان یئنی بیر جان تاپیر، چون كاظیم خان لار اونون آرخاسیندا دایانیب لار،
حئیدرخان لار ایسه دؤرد نال آت چاپیرلار، یاغی لار اوتانیب قاچیرلار، اورمو آدی
دیلده سسلننده باكری لر اؤنه چیخیرلار، دوشمن لر ایسه باجادان یوخ اولورلار، اورمو
آدی، صفی الدین اورموی نی یوخلاییر و آشیق فرهادلار سازلاری ایله گؤزل ماهنی لار چالیب
اوخویورلار، اوخومالاریندا كور اوغلولاری چنلی بئلده آذربایجان اوغروندا دوشمن
اؤنونده ساواشا چاغیریرلار، اورمو بو اولو آدی خاطیرلایاندا، بوتون آذربایجان
دینجه لیر، هامی اورمویا گؤوه نیر، اورمو آدی شیرین تورك دیلینی و او دیلده دئییلن
لای- لای لاری قولاق لارا اوخودور و اورمو هله یاشاییر، یاشادیر و آذربایجانا جان
وئریب یاشادیر..
یازان: حسین واحدی
آذربایجان شاعیرلریندن شعر تابلولاری
كریم گول اندام (اورمولو شاعیر): گنج لریمیز، فایداسیز تعصب لاردان اوزاق قالمالیدیرلار
كریم گول اندام (اورمولو شاعیر) شهامت-له دانیشیقدا:
گنج لریمیز، فایداسیز تعصب لاردان اوزاق قالمالیدیرلار
دانیشیغی آپاران: حسین واحدی
من گول اندام كریم، علی اوغلو، 1326-دا اورمو شهرینده آنادان اولموشام. اورمو شهری دئینده منه چوخ اؤنملیسی اونون سسلنمه سیدیر. بیر دؤوره رضائیه اولوب، سونرا ارومیه، آمما نهایتده اورمیه دوزدو. اور سؤزوندن اورفا (توركیه ده)، اور (عیراق دا)، اوردوباد (آذربایجان جومهوریتینده)، اوروق (قازاقیستاندا)، اورومچی (چین ده) و اورمیه (ایراندا). تاریخ ده بورا اورمیه اولوبدور و «واو» حرفین دییشمكله تاریخی ایتیریریك. منده بو اوزدن اورمو-دا دوغولموشام.
اورتا مدرسه نی اورمیه ده بیتیرمیشم. عالی تحصیلاتی تئهرانین حوقوق فاكولته سینده قورتارمیشام. بانكدا چالیشماغا باشلاییب، 10 ایلدن سونرا یئنیدن آلینما (باز خرید) اولموشام. بیر موددتده آذربایجان جومهوریتینه كؤچوب نئچه ایل یاشایاندان سونرا، یئنیدن اورمویا قاییتمیشام. من اورادا تحقیقات و ادبیات ایله مشغول اولموشام. اقتصادی چتینلیك لره گؤره ده دوكتورا تئزیمی ساتمیشام.
روحوم، ووجودومومون بوتون ذره لری، وطن سئوگیسی ایله، اؤز یوردوم، دیلیمه و خالقیما و اؤز بؤیوك وطنیم ایرانا دولودور.
... و آذربایجان گونشی ...
«آفتاب آذربایجان» درگیسینین ایشیغی سؤنمه یه جك
آشاغیدا بو درگینین دَیرلی باش یازانینین اورك سؤزلرینی سیزلرله پایلاشیرام، لوتفن سونونادك اوخویون:
الوداع دئمیرم گؤروشه جه ییک
آفتاب آذربایجان، آذرگون، آذربایجان گونشی و هر اسمی که برایش گذاشته بودند و یا گذاشته بودید، دیگر همانند گذشته نخواهد درخشید. آفتاب آذربایجان منتشر خواهد شد اما نه با کادر فعلی، با کادر جدید و متفاوت.
از جزئیات فشارهایی که بود سخن نخواهم گفت. چراکه همه شما به این مسائل عادت کرده‌اید و حدسهای درستی خواهید زد. اصولاً همه اعضای کادر قبلی آفتاب آذربایجان سالها بود که خود را برای اینچنین موقعیتی آماده کرده بودند. نشریه ای که بیشترین مخاطب را جذب کند، تورکی بنویسد و مختص آذربایجان باشد، مستقل باشد، به نسبت دیگر نشریات آگهی بیشتری داشته و کلفت تر باشد، مرتب منتشر شود، قیمتی در حد نشریات سراسری بزند و بفروشد و … اینچنین نشریه ای همیشه یک استرس پشت سرش دارد. اینکه تا کی دوام می‌آورد!!
من به شخصه اعتقاد دارم ما در این پنج سال که متأسفانه امکان نشد حتی شماره سالگرد ششمین سال را منتشر کنیم، هر آنچه که در توانمان بود، برای انتشار نشریه به بهترین شکل ممکن انجام دادیم. می‌دانم که همکارانم و خوانندگان نشریه نیز اکثراً این گفته را تأیید خواهند کرد. مخاطب بالای نشریه گواه این موضوع است. نشریه ای که در این دوره 500 تیراژی مطبوعات استان، حدود سه هزار نسخه فروش داشت و هر شماره پی دی اف آن بیشتر از 3000 بار دانلود می‌شد و هر جلدش توسط چندین نفر خوانده می شد. مقدار مخاطب به یک طرف، کیفیت مخاطب نیز قابل توجه بود. مخاطبان گسترده از سواد ابتدایی تا استادان بزرگ، از کودک و نوجوان تا کهنسال، از قشر ضعیف جامعه تا قشر مرفه، همه خواننده این نشریه بودند و اغلب هم خواننده دقیق. آنچنان دقیق که گاهی اس ام اس هایشان نکته‌هایی را می‌گفت که خودمان نیز متوجهش نشده بودیم. ما در این پنج سال دروغ ننوشتیم، چاپلوسی نکردیم، اشتباه عمدی نداشتیم، صمیمی بودیم و ارتباط دو‌طرفه با مخاطب داشتیم. بدون شک نتیجه نظرسنجی از مردم در نمایشگاه که نقاط قوت نشریه را بیان دردهای آذربایجان به زبان ساده، نوشته شدن به زبان تورکی، پرداختن به آذربایجان و صمیمی بودن، صادق بودن و ارتباط با مخاطب می‌دانستند بر این گفته من مهر درستی خواهد زد. ما در این پنج سال رسالتی که در بین مطبوعات استانی فراموش شده بود را انجام دادیم. در دورانی که نود درصد مطبوعات رپرتاژنامه شده و فقط از مسئولان استانی تمجید می کردند، با آشیق ها مصاحبه کردیم، از کسانی نوشتیم که عمری را صرف کاری کرده بودند و فراموش شده بودند، هنرمندان، نویسندگان و قهرمانان را معرفی کردیم، مردم عادی را به صفحات نشریه آوردیم و حرفهایشان را چاپ کردیم، آثار و مکانهای تاریخی را معرفی کردیم، از شخصیتهای تاریخی نوشتیم و کتاب معرفی کردیم. ظاهراً گناهی که نابخشودنی است.
آفتاب آذربایجان همانطور که خود رشد می کرد، کلفت تر می شد، تخصصی تر می شد، باعث رشد نویسنده‌هایش و مخاطبانش نیز شده بود. اغلب نویسنده‌های نشریه و همکارانمان کار جدی مطبوعاتی خود را از آفتاب آذربایجان شروع کرده و هر کدام امروزه تبدیل به نویسنده‌هایی صاحب نام شده اند. شاید بتوان آفتاب آذربایجان را یک آکادمی آماتور نامید. از بین خوانندگان نشریه عده زیادی جرأت دست به قلم بردن پیدا کردند و بعضی‌ها حتی نویسنده ثابت آفتاب آذربایجان شدند. همین خود برای ما افتخار است و نشان اینکه رسالت مطبوعاتی مان را به درستی انجام داده‌ایم. چه سعادتی از این بالاتر که بسیاری با خواندن آفتاب خواندن و نوشتن زبانی را آموخته اند که کلاسی برای آموزشش نداشته‌اند و قلمی به دست گرفته‌اند که جرأت به دست گرفتنش را نداشتند. تنها دلخوشی من همین می‌تواند باشد که امیدوار باشم با این وداع قلم از دست این افراد نیفتند و این موضوع دلسردشان نکند. شاید حافظه‌ام به تمامی یاری نکند اما از ابوالفضل ثوابی یا همان پیس اوشاق که می‌تواند عزیز نسین آذربایجان باشد، از یاسر ارتشی یا همان میرزاآغا گولشچی که ذهنش خلق شده است تا متفاوت بیندیشد، از حسن مرادی که مطمئنم در آینده نزدیک به یکی از نویسندگان قدر آذربایجان بدل خواهد شد، از مریم چرخ انداز که قلم و ذهن خوبی برای نوشتن و ترجمه کردن دارد، از ساناز شهابی که استاد انجام دادن کارهای غیرممکن است، از پدرام بگلو که می‌دانم شروع به نوشتن یک کتاب تاریخی کرده است، از هادی نظری که سرش برای نوشتن درد می کند، از حسین واحدی که هر روز نوشته هایش بهتر می شود، از آتیلا سلمانی که ذهن متفاوت اندیش گرافیکی فوق‌العاده اش را همه می‌شناسیم، از افخم ابراهیمی، شیوا حاجی محمدی، صیاد فیضی، یعقوب کامرانی، لیلا چرخ انداز، واله شیری، میرهدایت سید مرندی، جواد آقایاری، اصغر اسدی، سهیلا صدیقی، ثریا قاسم زاده، هادی درخشان، وحید چیره دست، رقیه کبیری، امید بنام، حمید والایی، فریدون مصطفی پور، سهند نظمی، ملیحه عزیزپور و از سایر نویسندگان و خوانندگان از قلم افتاده نشریه تشکر کرده و درخواست می‌کنم قلمشان را زمین نگذارند.
تبریزلی شمس نین ائل تباری
تبریزلی شمس نین ائل تباری
بللی اولان آچیق آیدین تاریخ بونو گؤسته ریر کی شمس تبریزی و یا اونون اؤیرنجیسی«مولوی»هر ایکی سی ده آذربایجانلی دیلار و هویت لرینه واقیف اولدوغو حالدا هر واخت تورک اولماغینافخر ائدیب اؤزلرینی آذربایجانین مدنیت و علم مروجی ساییردیلار . هر حالدا بو عالیملر هر زامان قلم الینه آلیب و بیر کیتاب یازاندا بیر پاک اینسان کیمی تانری نین رضاسینا یازیب یارادیردیلار.
بو بیر سیرا مغرض لرین الینده بیر بهانه اولوبدورکی تاریخی حقیقت لری مخدوش ائله سین لر، یوخسا بو عالیم لر عاشیق اینسانلاردیلارکی باطین دیلینی بیلیرلر و هریئرده لازیم اولوب میللی هوییت لرینی بیان ائتسین لر اؤزلرینی قید و بنددن قورتاریب و کیملیک لرینی قاباردیب و ئوزه چیخاردیب لار.
عشق میلتی هامی دین لردن آیریدی
عاشیقلر اؤچون عشق میلتی تانری دیر
هر حالدا شمس و مولوی بونا باخمییاراق دیل سیز لرین دیلینی تاپشیریرلار آمما اؤز میلییت وهوییتلرینی بیان ائتمکدن فارغ اولماییرلار.
کیمسه اؤز اصلیندن اؤزاقلاشدی
روزیگار بیرده تاپار اؤز وصلینی
ایکینجی سی عشق و محبت دیلی بیر آدامین میلییتی ایله هئچ بیر پروبلمی یوخدور بیرحالدا کی کئچمیش عالیم و یازیچیلار احیاناًصراحتله، دیل و یوردلارینی بیان ائتمه ییبلر .بو سبب اولماز وقوندارما نسبت یاراتماقلا دئییشیلمز،آمما بو عالیمین وجودی بوتون اینسانلارا عاییدی کی اوندان فایدالانیرلار.
شمس تبریزی بو جومله عالیم لردندی.مولوی «شمس» ین تبارینین باره سینده یازیر: «شمس تبریز شاه ترکان است»کی ایشاره سی شمس ین تورک اولماغینادیر .آمما تورکلرین هانکی طایفاسینا ؟ مولوی بومسئله نیده آیدینلاییب « شمس شاه قبچاق ترکان بود» «شمس،قبچاق تورک لرین شاه ی دیر».
« آذربایجان ادبیات خادیمی حسن زنگیمارلئ »
آزیخ ماغاراسی
آزیخ ماغاراسی
یازان: پروفسور عاریف موصطفی یئو
کؤچوروب دوزنله ین: محمدرضا خیری فام
آزیخ اینسانی یئر کوره سینین ان اسکی ساکین لریندن بیری، واختی ایله ایندی آذربایجان کیمی تانینان توپراقلاردا یئرله شمیشدی.
بو آذربایجانین ان گیزلی ساخلادیغی گیزدیر (سیردیر). آذربایجان یاخود دا کئچمیش سووئتلر بیرلیییندن (شوروی) قیراقدا بو گیزی بیلن چوخ آزدیر.
1968- جی ایلده ممدلی حسین اوو (1994- 1922) سونرادان نئاندئرتال تیپه اؤزل اولدوغو ثبوت ائدیلن اسکی اینسانین آلت چنه سومویونو تاپدی. بو تاپینتی تاپیلان زاماندان بری باتی (قرب) اوزمانلاری طرفیندن سربست (موستقیل) صورتده آراشدیریلمامیش و اونون 000/400- 000/350 ایللیک بیر تاریخینین اولدوغو تصدیق اولونموشدور. آزی دیشلریندن بیری بوتؤو قالمیش، او بیری ایسه قیسما سینمیش بو چنه سومویونون 18 یاشلی قادینا منصوب اولدوغو فرض ائدیلیر( او زامان یاشام اورتا حئسابلا 22-20 یاشا دک داوام ائتدییینه گؤره 18 یاش آرتیق قوجالیق دؤنمی حئساب اولونوردو). چنه سومویونون تاپیلدیغی آزیخ ماغاراسیندا سونرادان پالئولیت و مئزولیت دؤنملرینه داها دوغروسو 5/1 -1 میلیون ایل اؤنجه کی دؤنمه عاید اولان داشدان دوزلمیش امک آلتلری تاپیلمیشدیر.
فرانسیز پالئونتولوقو (فوسیل تانیانی) "لومله" نین فیکرینه گؤره آزیخ ماغاراسیندان تاپیلمیش چنه سومویو آرخئولوگیا (اسکی تانیمی) تاریخینده اسکی لییینه گؤره دؤردونجو یئرده دیر. ان اسکی رئلیکت ایسه ریچارد لیکی و اونون حیات یولداشی ایله اوغلو طرفیندن تانزانیانین اولدووای دوشرگه سینده تاپیلمیشدیر. ایکینجی کنیادا، اوچونجو ایسه فرانسادا تاپیلمیشدیر. کئچمیش سووئتلر بیرلییینده ایسه حسین اووون تاپینتیسی ان اسکی تاپینتی حئساب اولونور.
ممدلی حسین اوو آذربایجانین گونئی ـ باتیسینداکی (جنوب ـ قربینده کی) کیچیک قافقاز سیرا داغلارینین گونئی ـ دوغو (جنوب ـ شرق) یاماجلاریندا یئرله شن آزیخ چایینین یاتاغینداکی آزیخ ماغاراسیندا یئرله شن بو اینسانلاری "آزیخ آنتروپ" آدلاندیرمیشدیر. ماغارا آرازا یاخین اولان فضولی رایونونون (بؤلگه سینین) توپراقلاریندا یئرله شیر. ایندی بو رایون ائرمنیستانین حربی ایشغالی آلتیندادیر. بورادا یاشایان بوتون آذربایجانلیلار همین توپراقلاری 1993- جو ایلدن ترک ائتمیشلر.
حسین اووون یاشامیندا ان چوخ تاسوف لندییی شئیلردن بیری اونون 80 ـ جی ایللرین سونوندان بری ساواش و ساواش تهلوکه سی اوزوندن آزیخ ماغاراسینا گئدیب اورادا اؤز آراشدیرمالارینی داوام ائده بیلمه مه سی ایدی. عؤمرونون سون گونلرینه دک او، فضولی رایونونون ائرمنی ایشغالیندان آزاد ائدیله جه یینه اومیدینی ایتیرمه میشدی.
حسین اوو آزیخ ماغاراسینی 1960 ـ جی ایلده کشف ائتدی. قاراباغ توپراقلاریندا یاشایان اهالی بو ماغارانی تانیییردی. بورانین اژداهالارین یاشادیغی تهلوکه لی بیر یئر اولماسی حاقیندا چوخلو سؤیله ییشلر سؤیله نیلیردی. سانکی ماغارایا گیرنلر اورادان ساغ قاییتمیردیلار ائله بیل حتی بیر دؤنه اورایا گیرن بیر سورو قویونو، اژدهالار دیری ـ دیری یئمیشلر.
آزیخ، قافقاز توپراقلاریندا تاپیلمیش اهنگ داشی ماغارالاری ایچینده ان بؤیویودور و اونون لابیرینت تیپلی دهلیزلری 600 مئتره قدر اوزانیر.
ساحه سی 800 کوادرات (مربع) کیلومئتر اولان ماغارادا سککیز ایری دهلیز واردیر. بو دهلیزلردن بعضی لرینین گونبز شکیللی تاوانلارینین هوندورلویو (اوجالیغی) 25 ـ 20 مئتره دیر. ماغارا بویو استالاکتیت و استالاقمیت سوتونلارینا راست گلمک اولار.
ماغارا دا اورتا پالئولیتین (داش دؤنمینین) چئشیدلی دؤنملرینه عایید 14 مئتر قالینلیغی اولان 10 معدن قاتین تاپیلماسی حسین اووو بئله بیر سونوجا گتیرمیش کی، ماغارادا یاشام اونلارلا مین ایل سوره سینده سورموشدور.
ممدلی حسین اووون ان نادیر تاپینتیلاریندان بیری ده پریمیتیو داش آلتلر ایدی. آرخئولوژی باخیمیندان بو آلتلر چای داشی مدنیتینی تمثیل ائدیر. ماغارا قورو چای چایینین حووزه سینده یئرلشدییینه گؤره حسین اوو بو دؤنمی قوروچای مدنیتی آدلاندیرمیشدیر. بو مدنیتین 5/1 میلیون ایللیک تاریخی اولان بیرجک ائکویوالنتی تانزانیانین اولدووای دوشرگه سینده تاپیلمیشدیر. بیلگین قوروچای مدنیتینین 000/730- 1/500/000 ایللیک تاریخه یییه اولدوغونو تصدیق ائتمیشدیر.
ممدلی حسین اوو آزیخ ماغاراسی ساکین لرینین ماغارایا کؤچمزدن اؤنجه داش آلتلری دوزلتمک یئتنه یینه (قابلیتینه) یییه اولدوقلارینی سانیردی. باشقا ماغارالاردا اولدوغو کیمی آزیخ ماغاراسیندا دا 45 چئشیدلی چئشیده (نووه ـ نوعا) عاید حئیوان سوموکلری تاپیلمیشدیر. بو چئشیدلرین بعضی لرینین آرتیق کؤکو کسیلمیشدیر. اودون مئیدانا گلمه سیندن سونرا بو سوموکلرین چوخو، گؤرونور کی، یاندیریلمیشدیر.
تاپینتیلار گؤستریر کی، ماغارا آییلاری و چئشیدلی چئشیدلره عاید ماراللار ماغارا ساکین لرینین ان چوخ اوولادیقلاری حئیوانلار اولموشدور. ماغارا آییسینین آزیخ ساکینلری اوچون قوتسال حئساب اولوندوغو گومان ائدیلیر. بئله کی آشئل قاتیندا یئرله شن اوجاق یئرینه یاخین بیر سیغیناجاقدا بیر- بیرینین یانینا دوزولموش آیی کلله لری تاپیلمیشدیر. کلله لرین هامیسی عین شکیلده کسیلمیشدی.اونلارین هئچ بیرینده آلت و اوست چنه سوموکلرینین اولمادیغی، یاخود چئشیدلی شکیلده زده لندییی آیدینلاشمیشدیر. بعضا یارییا بؤلونموش چنه سوموکلری خاچ عمله گتیریر، بعضا ایسه خاچ گرافیک شکیلده تکرار اولونور. کلله لرین بیرینده ایسه خاچ شکیللی چاپیق تاپیلمیشدیر.بئله بیر فئنومئنین (تاپینتی- پدیده) همین دؤنمه عاید باشقا رئلیکتلرله ده ایلگیلی مؤوجود اولماسی فاکتی تاریخده ایندیه دک بللی اولموشدور. دؤردونجو قاتدا تاپیلان ان اؤنملی تاپینتیلاردان بیری اودون یارانماسی تاریخینه عایددیر. اوو چالیشمالاری ایله ایلگیلی اینسانلار یئرده چالالار قازماقلا صونعی اوجاقلار یارادیر و اونلاری یاریم دایره وی داش مانع لرله چئوره له ییردیلر (احاطه ائدیردیلر).
اوجاق یئرینین تاپیلدیغی چالالار اونجا دا درین دئییل و اونلاردان یالنیزجا قیدا (یئمک) حاضیرلاماق اوچون یوخ، هم ده اودو قورویوب ساخلاماق اوچون قوللانیلدیغی (ایستفاده ائدیلدییی) گومان ائدیلیر.
ماغارادا یاشایان اسکی اینسانلارین یاشامیندا اونلاری باشقا جانلیلاردان آییران اؤنملی دییشیکلیکلرین باش وئردییینی ثبوت ائدن بو فاکت حسین اووون آزیخلا ایلگیلی سون تاپینتیسی ایدی.
1973- 1972 – جو ایللرده چئشیدلی استراتیقرافیک قاتلاردا بئش اوجاق تاپیلمیشدیر. اوجاق یئرلریندن بیری30 سانتی مئتر قالینلیغی اولان آیپارا شکیللی دیوارلارلا چئوره لنمیشدیر. بو دیوار چئوره ده کی یاشاییش ساحه سینی قیغیلجیمدان (اود پارچاسیندان) قوروماق اوچون تیکیلمیشدی. بونلار بشریت تاریخینده ایلک تیکینتی و ایلک اوجاق یئری ساییلیر.
تیکینتی ائرامیزدان (میلاددان) اونجه 000/500- 000/700- جی ایله عاید اولدوغو گومان ائدیلیر. ماراقلی فاکت لاردان بیری ده اوجاق یئرلرینین عین یئرده چئشیدلی دؤنملرده مؤوجود اولماسیدیر. بو، ماغارا ساکین لری آراسیندا گلنکلرین اوزون مودت سورمه سینی ثبوت ائدن اؤنملی بیر بلگه دیر.
ماغارانین آشئل دؤنمینه عاید دؤردونجو قاتیندا اولدوقجا ماراقلی بیر تاپینتی تاپیلمیشدیر. بو قاتدا اینسان یاشاییشیندان خبر وئرن هئچ بیر تاپینتی تاپیلمامیشدیر. چوخ گومان کی، ماغارانین ساکینلری اورانی بیر مودت موعین ندنلره گوره ترک ائتمیش و سونرالار یئنی دن اورایا قاییتمیشلار.
بونون ندنی، البته کی، سورو اولاراق قالیر. بئله بیر تاپینتی باشقا ماغارالاردا دا تاپیلمیشدی. بلکه ده ماغارانین اوست قاتلاری سؤکولوب داغیلمیش و اینسانلار اورایا گیرمه یی تهلوکه لی حئساب ائتمیشلر و یاخود بلکه ده بیر قضا باش وئرمیشدیر. بعضی آرخئولوقلار بئله حئساب ائدیرلر کی، بوزلاشما دؤنمیندن سونرا ایقلیم مولایم لشمیش و اینسانلار ماغارانین ایچریسینده قالماغا احتیاج دویمادیقلارینا گؤره آچیق دوشرگه لرده یئرله شمیشلر.
آذربایجان اوشاق ناغیل لاریندان / تولكو و حاجی لئیلك
آذربایجان اوشاق ناغیل لاریندان
تولكو و حاجی لئیلك
گونلرین بیر گونو بیر حاجی لئیلك ایله بیر تولكو قارداشلیق ائدیردیلر. اونلار بیر یئرده چیخیر، بیر یئرده گزیردیلر. بیر گون تولكو حاجی لئیله یه دئدی:
ـ قارداش، آخشام بیزه قوناق گلرسن؟
حاجی لئیلك او گون آخشامادك چؤرك یئمه دی، اؤزونو تولكونون قوناقلیغینا ساخلادی. آخشام حاجی لئیلك قارداشلیغی تولكونون ائوینه گلدی. تولكو دوردو بیر قازان دووغا بیشیردی. بیر بوشقابا تؤكدو، سوفره یه گتیردی. یئمه یه باشلادیلار. حاجی لئیلك هر دفعه دیمدیگینی اوزادانا آنجا بیرجه دوگو گؤتوره بیلیردی. او، بئش- آلتی – دوگو گؤتورمه میش تولكو دووغانی تامام یالاییب قورتاردی.
حاجی لئیلك آج قالدی. اؤز- اؤزونه دئدی: « یاخشی، آی تولكو، عوضینی سندن چیخارارام».
حاجی لئیلك او گئجه ساباحادك آجیندان یاتا بیلمه دی، قارنینی اوووشدورا- اوووشدورا قالدی.
بیر نئچه گون كئچدی. بیر گون حاجی لئیلك ده دووغا بیشیریب، قارداشلیغی تولكونو قوناق چاغیردی. حاجی لئیلك دووغانی بیر بارداغا تؤكوب سوفره یه قویدو. سونرا اوزو دیمدیگینی سالیب بارداقداكی دووغانی تامام ایچدی، تولكو آنجاق بارداغین قیراغینا تؤكولنلری یالادی. او، گئجه آج- آجینا یاتدی. سحر تئزدن دئیینه- دئیینه اؤز ائوینه گلیب دئدی: «سندن منه قارداش اولماز، من سنی یئییم، سنده تاماشا ائله».
بیر موددت كئچدی. تولكو اوره ییندن آجیغینی چیخارتمادی. بیر سحر تئزدن تولكو، حاجی لئیله یین یانینا گلیب دئدی:
ـ قارداش، اوره ییم برك داریخیر، دور گئدك گؤی چمنده بیر آز گزك.
حاجی لئیلك راضی اولدو. هر ایكی سی بیر- بیرینه قوشولوب، بیر چمنه چاتدی. تولكو دئدی:
ـ قارداش، گل بو چمنده بیر آز یاتاق.
یاشیل چمنده اوزاندیلار. تولكو اؤزونو یالاندان یوخویا ووردو. حاجی لئیلك، یوخویا تزه جه گئتمیشدی، تولكو بیردن یئردن قالخدی، حاجی لئیله گین بوغازیندان توتماق ایسته ینده، حاجی لئیلك اویانیب دئدی:
ـ قارداش نه ائله ییرسن؟
ـ تولكو دئدی: سنی یوخودا گؤرموشدوم، اونا گؤره سنی اؤپمك ایسته دیم.
حاجی لئیلك اونون حیله سینی باشا دوشدو. اؤز- اؤزونه دوشوندو.
ـ « یاخشی، گؤرك كیم كیمی اؤلدورر».
او، تولكویه دئدی:
ـ قارداش، داها یاتمیرام، گل منیم قانادلاریمین اوستونه مین، هاوایا قالخاق، بیر آزدا گؤیده گزك، سونرا گلیب آرخایین یاتاریق.
تولكو حاجی لئیله گین قانادلارینین اوستونه میندی. حاجی لئیلك هاوایا قالخدی. بیر چوخ قالخاندان سونرا سوروشدو:
ـ قارداش نئجه گؤرونور؟
ـ خیرمان بویدا.
حاجی لئیلك بیر آزدا قالخیب سوروشدو:
ـ قارداش ایندی نجور گؤرونور؟
ـ تولكو دئدی:
ایندی هئچ گؤرونمور؟
ـ حاجی ائیلك دایانیب دئدی:
قارداش داها قانادلاریم آغریییر، دوش بیر آز دینجه لیم.
تولكو یالواریب دئدی:
ـ آی قارداش باشینا دؤنوم، قوربانین اولوم، من نه تهر دوشوم؟ آماندی منی آشاغی ایندیر.
حاجی لئیلك دئدی:
ـ قانادلاریم آغریییر، دوشمه سن سنی یئره سالاجاغام.
تولكو چوخ یالواریب، یاخاردی، گؤزلرینین یاشینی تؤكدو، آمما حاجی لئیله یی اوره یی یومشالمادی. حاجی لئیلك اونو توللاییب دئدی:
ـ حیله چی تولكو، بو منی یوخودا اؤپدویونون عوضیدیر.
تولكو یئره دوشوب، شیل- كوت اولدو. حاجی لئیلك ده بالالارینین یانینا گلیب، كئف له گون كئچیردی.
حاضیرلایان: حسین واحدی
قایناق:
آذربایجان اوشاق ناغیل لاری/ معصومه اژدری
آذربایجان
قوشاچای (میاندوآب) شاعیرلریندن/ باباعلی جوانمرد
آذربایجان
آذربایجان وطنیم دیر قوچاق دیر ائل لریم منیم
غیرت قانی ایله دولوبدور وقارلی گؤل لریم منیم
دیل وئرمز خاره گول لریم وفالی دیر بولبول لریم
قاباردا اولسا ال لریم یورولماز قوللاریم منیم
هر زامان گونشیم چیخار ظولمتین باغرینی سیخار
پولاددان سد اولسا ییخار جوشغوندور سئل لریم منیم
«جوانمرد»م یاریم یاردیر وطنیم اودلو دیاردیر
هر فصیلده لاله زاردیر داغ- دره چؤل لریم منیم.
تیراختور
تیراختور
دایانما سن، یورو!
سؤك داغلاری- داشلاری،
چاتلات رقیبین باغرین،
یوكسلت گؤزل آذربایجان آدین.
یاشا تیراختور، هارایین،
هر یئرده دئینده،
وئریرم سینه مه اؤنه،
تیراختورچویام؛
دئییرم، منده.
بوتون آذربایجان سنین له دیر،
قهرمان قال،
ای قارتال تیراختور،
توركلرین ایفتیخاریسان،
تیراختور.
سن چیخاندا ، مئیدانا،
ولوله دوشور هر یانا،
رقیب لرین قاچیر،
بویان- اویانا،
سئوینج باغیشلاییرسان،
بو جانا،
هر زامان،
قهرمان قال،
ای قارتال تیراختور!
شعر: حسین واحدی
